Korepetycje z Jana Pawła II

Wszyscy przecież wiemy: bohater podróżujący przez ogarnięty złem świat ma spotkać mistrza, który wskaże mu drogę do ocalenia siebie, narodu i świata (w tej kolejności). Droga ta będzie — co do tego nie ma żadnych wątpliwości — chrześcijańska, a w uniwersalnej perspektywie przez ofiarę i przemianę Polski nastanie nowe chrześcijaństwo, które będzie miało moc ocalania świata. Tyle w skrócie i w pewnym odarciu z najbardziej kontrowersyjnych elementów głosił mit przyszłościowy polskiego mesjanizmu, mit — nazwijmy go — Czterdzieści i Cztery. Jest to oczywiście mit, w który nie wierzymy, który nawet — jak Czesław Miłosz — wyśmiewamy i w zawstydzeniu odsuwamy do magazynu historycznych patologii. A przecież — choć brzmi to wręcz głupio — to mesjanistyczne proroctwo zdaje się w Janie Pawle II sprawdzać i spełniać.

Jeśli mówię o związkach między polskim teatrem przemiany a papieżem, to — mimo ryzyka śmieszności — chcę powiedzieć i o takim: Jan Paweł II dopełnił romantyczną linię przemiany wyznaczaną imionami Gustaw — Konrad — Pielgrzym. Spełnił romantyczną wizję historii, w której Polska ma szczególną misję zbawienia Europy i odnowienia chrześcijaństwa. To w Janie Pawle II pytania Konrada i Kordiana otrzymują odpowiedź.

Nie oznacza to oczywiście, że na Janie Pawle II kończy się historia polskiego teatru przemiany. Kończy się na nim, jak sądzę, ta jego linia, którą pod koniec życia wytyczał Juliusz Osterwa — linia związana ściśle z katolicyzmem, linia przedstawianego dramatycznie świadectwa. Dalej niż Jan Paweł II po tej linii już pójść nie można — można z niej czerpać wzór dawania świadectwa i w życiu, i w teatrze.

Dariusz Kosiński

Dariusz Kosiński — profesor nadzwyczajny w Katedrze Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zajmował się historią i teorią sztuki aktorskiej XIX wieku (Sztuka aktorska w polskim piśmiennictwie teatralnym XIX wieku — główne problemy, Kraków 2003; Dramaturgia praktyczna. Polska sztuka aktorska XIX wieku w piśmiennictwie teatralnym swej epoki, Kraków 2005) i interpretacją dramatu (Sceny z życia dramatu, Kraków 2004). Od kilku lat koncentruje się na badaniach nad swoistością polskiej tradycji teatralnej i performatywnej, czego efektem jest książka Polski teatr przemiany (Wrocław 2007). Obecnie kończy pracę nad syntezą dziejów polskich sztuk przedstawieniowych: Teatra polskie — historie. Wspólnie z Ireneuszem Guszpitem przygotowuje edycje pism teatralnych Juliusza Osterwy (Przez teatr — poza teatr, Kraków 2004; Antygona, Hamlet, Tobiasz, Kraków 2007) Współpracuje jako krytyk, recenzent i eseista z miesięcznikami teatralnymi „Didaskalia” i „Dialog”.

¹ Tekst wygłoszony 22 października 2007 r. w trakcie konferencji pt. Teatr żywego słowa, zorganizowanej przez Centrum Myśli Jana Pawła II, Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego, miesięcznik WIĘŹ oraz Muzeum Teatralne. Wybór tekstów z konferencji ukaże się w przygotowywanych przez Centrum Myśli Jana Pawła II Actach Wojtylanach.
² Cyt. za: Zbigniew Osiński, Wstęp, w: Mieczysław Limanowski, Juliusz Osterwa, Listy, opracował i wstępem opatrzył Zbigniew Osiński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 47-49; zob. także: Zbigniew Osiński, Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski, Gdańsk 2003, s. 275-276. Dotychczas opublikowane zostały tylko fragmenty tego ważnego posłania, którego maszynopis znajduje się w zbiorach Marii Osterwy-Czekaj i liczy 27 stron.
³ Adam Mickiewicz, Literatura słowiańska, kurs trzeci, wykład XIII — badanie IV, w: tegoż, Dzieła, Wydanie Rocznicowe 1798-1998, t. 10 Literatura słowiańska: kurs trzeci, tom opracował Julian Maślanka, przekład Leon Płoszewski, Czytelnik, Warszawa 1998, s. 162-163.
⁴ Adam Mickiewicz, Literatura słowiańska, kurs trzeci, wykład II, wyd. cyt., s. 18-19.
⁵ Jerzy Grotowski, Performer, w: tegoż, Teksty z lat 1965-1969. Wybór i redakcja Janusz Degler i Zbigniew Osiński, Wrocław 1990, s. 214-215.