Czytelnia

Nazajutrz zaczęli kompletować grupę ekspertów, głównie w oparciu o ludzi TKN. Tadeusz Kowalik wspominał, że zadzwonił do niego Geremek z gabinetu dyrektora Stoczni, przekazując dyspozycje, kto powinien przyjechać. Powiedział też, że transport do Gdańska zapewnia wojewoda Kołodziejski⁹. Nazajutrz istotnie do Gdańska dolecieli Andrzej Wielowieyski, Bohdan Cywiński, Jadwiga Staniszkis i Waldemar Kuczyński, który opisał tę niezwykłą drogę¹⁰. Powstała formalna Komisja Ekspertów, która wspierała Międzyzakładowy Komitet Strajkowy.

Wokół powstania i roli Komisji Ekspertów budowano potem różne podejrzenia, że ktoś (zapewne Geremek) prowadził jakieś kuluarowe negocjacje z przedstawicielami władz PRL. W materiałach I sekretarza KC PZPR, ani w materiałach MSW, w tym w „teczkach” Geremka, nie ma najmniejszych potwierdzeń, by coś takiego miało miejsce. Swoją rolę eksperci starali się wykonać jak najlepiej, przekuwając ogólne żądania w precyzyjne formuły, co uniemożliwiało potem opaczne interpretacje. Proponowali też sformułowania tożsame znaczeniowo, ale bardziej strawne dla władz, czego przykładem była zmiana postulowanej nazwy „Wolne Związki Zawodowe” na „Niezależne Samorządne Związki Zawodowe”. Negocjacje gdańskie były zarazem szkołą odwagi i roztropności, stanowczości i dyplomacji, wierności zasadom i gotowości do ustępstw w sprawach mniej istotnych¹¹. Podpisanie 31 sierpnia porozumień było przełomowym momentem w dotychczasowej historii zmagań społeczeństwa z autorytarnym systemem, przełomem, który był wydarzeniem światowym i — jak się potem okazało — rozpoczynającym rozkład systemu komunistycznego. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie dyscyplina, zorganizowanie, determinacja i rozumność przywódców strajku z Lechem Wałęsą na czele, ale w tym sukcesie rola ekspertów była ogromna, a największa Geremka i Mazowieckiego.

Zaraz po powrocie do Warszawy, na spotkaniu w Klubie Inteligencji Katolickiej 3 września 1980 r. Geremek mówił:

„Myślę, że wrażeniem nas wszystkich, którzy współuczestniczyli w tym, co się działo w ciągu tych kilku tygodni gdańskich było wielkie zadziwienie nad dojrzałością ludzi, którzy ten ruch prowadzili. Wielkie zadziwienie, że w sytuacji tej trwającej dziesiątki lat pustyni, jaką życie polityczne stanowi w naszym kraju, mogli się wykształcić ludzie w pełni dojrzali, odpowiedzialni za słowa i za czyny i mający świadomość odpowiedzialności za kraj. [...] Ta dojrzałość polityczna [...] wyrażała się w bardzo ścisłym określeniu pewnego pola spraw, które objąć można działaniem i żądaniem i pola spraw, których objąć żądaniami i działaniami nie należy. [...] Było to także poczucie odpowiedzialności za kraj”.

W dalszej części tej relacji wspominał pierwszą rozmowę po przybyciu do stoczni — z robotnikiem, który powiedział: „jak będziemy mieć nasze, własne związki zawodowe, to resztę uzyskamy potem¹².

Mazowiecki i Geremek byli najważniejszymi doradcami Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” i osobiście Lecha Wałęsy. Było to także doradztwo polityczne, obejmujące namysł nad tym, jak budować związek i przekształcać rzeczywistość polską, by uniknąć albo sowieckiej interwencji, albo wielkiej konfrontacji w kraju. Celem doradców było unikanie zwarcia i wojny z władzą, stopniowe budowanie związku, poszerzanie pola niezależnej aktywności, by granica tego co możliwe systematycznie się poszerzała.