Czytelnia

Warto sobie uzmysłowić, że Żydzi pojawili się w Europie przed chrześcijanami. Kiedy Paweł – kierując się widzeniem we śnie – po raz pierwszy postawił stopę na ziemi europejskiej, spotkał pobożne kobiety, które zgromadziły się nad rzeką na modlitwie w dzień szabatu (Dz 16,13). Dzieje Apostolskie nie mówią wyraźnie, czy były to Żydówki, ale taki wniosek nasuwa się sam. Paweł nauczał w synagogach w Tesalonice i Berei, a potem w Atenach i Koryncie (Dz 17,1-4. 10-12. 17; 18,4). Współpracował następnie z Akwilą i Pryscyllą – Żydami wygnanymi z Rzymu wskutek edyktu cesarza Klaudiusza (Dz 18,1-3). Później już – jako więzień w Rzymie – św. Paweł zaprosił wpływowych Żydów (Dz 28,17).

Nowy Testament – Ewangelie i Dzieje Apostolskie oraz listy Pawłowe – świadczą o napiętych stosunkach wywołanych pojawieniem się nowej wiary. Pomiędzy obu mniejszościami istniało napięcie, trwało współzawodnictwo i polemiki. Wraz z przyjęciem chrztu przez Konstantyna, chrześcijaństwo uzyskało przewagę, a władza świecka stopniowo mogła być użyta przeciw Żydom, dyskryminujące zaś ich ośrodki administracyjne uzyskiwały wsparcie argumentów teologicznych. Oskarżenie o bogobójstwo przez długi czas było przywoływane jako uzasadnienie złego traktowania Żydów.

Wyprawy krzyżowe, których głównym celem było wyswobodzenie Ziemi Świętej spod panowania muzułmańskiego, w bezpośredni sposób nie dotknęły Żydów. Łatwo było jednak niepostrzeżenie przejść od walki z „niewiernymi na zewnątrz” do zwalczania „niewiernych wewnątrz”. Choć niektórzy władcy chrześcijańscy chronili Żydów mieszkających w ich królestwach, a biskupi przeciwstawiali się w kazaniach niegodziwościom wypraw krzyżowych, w innych miejscach wielu Żydów wymordowano. Istniała więc przepaść między oficjalnym nauczaniem a rzeczywistą praktyką. Tę różnicę trzeba brać pod uwagę również dzisiaj.

Jednak w średniowieczu nie wszystko było mroczne. Mimo nierzadko wrogiego nastawienia wobec Żydów, mogli oni posiadać ziemię na własność, prowadzić działalność zawodową, zajmować się handlem i – w konsekwencji – tworzyć małe, ale kwitnące społeczności. Trzeba wspomnieć o znakomitej symbiozie Żydów, chrześcijan i muzułmanów w Toledo, nawet po rozpoczęciu rekonkwisty. Nie trwało to jednak długo, ponieważ w roku 1492 Ich Katolickie Królewskie Moście wygnały Żydów z Hiszpanii. Wielu z nich znalazło schronienie w osmańskiej Turcji.

Stosunek Europy do muzułmanów różnił się zasadniczo od relacji do Żydów. Bardziej dostrzegano zagrożenie zewnętrzne ze strony islamu niż jego obecność w Europie. Istniały, rzecz jasna, istotne wyjątki, odkąd islam zajął pewne obszary Europy po najeździe arabskim na Sycylię i Półwysep Iberyjski, a później Turcy wkroczyli na Bałkany. W innych rejonach Europy, takich jak Polska, od stuleci istniały społeczności muzułmańskie. Mimo to większość kontynentu nigdy bezpośrednio nie zetknęła się z muzułmanami.