Czytelnia

Małżeństwo: reaktywacja

Małżeństwo i rodzina

Ks. Franciszek Longchamps de Bérier Dość egzotycznie, ale monogamicznie. Małżeństwo w prawie rzymskim - i dzisiaj

Druga przesłanka miała charakter prawny: wymagano conubium, co dziś nazwalibyśmy prawną zdolnością do małżeństwa. Nie mieli jej nigdy krewni ani powinowaci. Patrycjusze z plebejuszami nie mieli conubium aż do lex Canuleia z 445 roku przed Chrystusem. Wspominana już lex Iulia de maritandis ordinibus z 18 roku przed Chrystusem zakazywała małżeństw z kobietami o złej reputacji, jak prostytutki, stręczycielki czy aktorki. Senatorom i ich męskim potomkom nie wolno się było żenić z wyzwolenicami. Do powszechnego nadania obywatelstwa przez Karakallę w 212 roku po Chrystusie wolnym ludziom, żyjącym w imperium, a więc Latynom i peregrynom, pozwalano na małżeństwa z Rzymianami zupełnie wyjątkowo. Prawo cesarskie zakazywało natomiast ożenku urzędnikom prowincjonalnym tam, gdzie pełnili urząd, a żołnierzom podczas trwania służby. W cesarstwie chrześcijańskim zakazywano małżeństw między chrześcijanami a Żydami, rodzicami chrzestnymi a osobami podawanymi do chrztu ze względu na tzw. pokrewieństwo duchowe; zaś kapłanom, diakonom i subdiakonom grożono w razie ożenku utratą godności duchownej.

W wielu wskazanych wyżej przypadkach istnieją i dziś przeszkody małżeńskie. Trzeba wszelako pamiętać, że koncepcję przeszkód małżeńskich wypracowało dopiero prawo kanoniczne (impedimenta matrimonii). Dotyczą one już to osoby, już to zgody małżeńskiej lub formy zawarcia związku. Kanoniści, inaczej niż rzymscy juryści, stawiali pytanie nie tyle, komu prawo pozwala pozostawać w małżeństwie, lecz między kim i z jakich powodów będzie ono nieważne.

Trzecia przesłanka to fakt subiektywny, wewnętrzny: trwała wola każdej ze stron pozostawania w małżeństwie. Nazywano ją affectio maritalis12 i to ona decydowała o specyfice rzymskiego małżeństwa. Nie oczekiwano szczególnych przejawów woli, choć oczywiście moment połączenia woli obojga był bardzo ważny. Kompilatorzy justyniańscy w pierwszej połowie VI wieku po Chrystusie umieścili pośród reguł dawnego prawa stwierdzenie, że nuptias non concubitus, sed consensus facit — „małżeństwo tworzy porozumienie, a nie faktyczne pożycie” (D.50,17,30). Wskazuje to z jednej strony na decyzję jako taką, stąd związek może się rozpocząć nawet bez obecności obu stron, na przykład przez przedstawiciela. Z drugiej strony samo złączenie nie wystarczy: non enim coitus matrimonium facit, sed maritalis affectio — „bowiem nie stosunek płciowy czyni małżeństwo, lecz wola pożycia małżeńskiego” (D.23,1,32,13).

Na prawo rzymskie powołuje się do dziś prawo kanoniczne, które widzi właśnie w zgodzie dwojga osób (consensus) podstawę dla uznania, że doszło do zawarcia małżeństwa. A wszystko pewnie dla odróżnienia, ponieważ u Germanów podstawowe znaczenie miało zaistnienie pożycia. Współczesne kanoniczne wymagania dla zawarcia małżeństwa — obejmujące zarówno zgodę stron, jak i następujące po jej wyrażeniu dopełnienie — nazywane są modelem rzymsko-germańskim.

Brakuje jednak wystarczających podstaw w źródłach prawa rzymskiego, aby twierdzić, że odróżniano moment zaistnienia woli od jej podtrzymywania — jakościowego odróżnienia consensus od affectio. Wola pozostawania w małżeństwie miała natomiast ten sam charakter w chwili, gdy ono zaistniało i w każdym innym czasie trwania związku. Stąd wydaje się, że należy ostrożnie unikać nawet wyrażenia „zawarcie małżeństwa” w stosunku do sytuacji panującej w Rzymie.

Rozwód jako oczywistość

Skoro małżeństwo tworzyła zgodna, stale podtrzymywana wola obu stron, każda z nich musiała z zasady mieć możliwość rezygnacji w dowolnym momencie. Wiele zależało tu jednak od przynależności rodzinnej małżonków: podstawowe znaczenie — nie dla powstania, ale dla trwania i zakończenia małżeństwa — miała zgoda ojca, a dokładniej zwierzchnika agnacyjnego (pater familias) każdego z małżonków. Gdyby już żadne z nich nie miało go nad sobą, każde mogło oddalić drugie, bo związek się kończył w razie utraty affectio przez choćby jedną ze stron.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6 7 następna strona

Małżeństwo: reaktywacja

Małżeństwo i rodzina

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?