Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke

Droga do Okrągłego Stołu

Wielki kompromis, który zapoczątkował przełomowe wydarzenia 1989 roku w Polsce, był wynikiem kryzysu dotychczasowego systemu politycznego i ekonomicznego1. Próba „normalizacji” podjęta po 13 grudnia 1981 roku powiodła się częściowo. Władze dążyły do zniszczenia „Solidarności” i zdruzgotania jej mitu, aby nigdy już nie mogła powrócić do legalnego życia. Działalność w nielegalnych strukturach podlegała represjom. Oblicza się, że w latach 1982-86 przez więzienia przeszło co najmniej 4,5 tysiąca osób.2 Wielokrotnie więcej wyrzucono z pracy. Na emigrację — częściowo z przyczyn politycznych, częściowo ekonomicznych — udało się co najmniej pół miliona obywateli. W miejsce dotychczasowych związków zawodowych tworzono nowe, lojalne wobec władz. Zepchnięta do podziemia „Solidarność” nie była w stanie zmusić władz do zmiany prowadzonej polityki, ale zdołała wytworzyć szeroki „front odmowy” udziału w kontrolowanych przez władze instytucjach, organizacjach i środkach przekazu. Powołała także różne formy życia społecznego alternatywne wobec istniejących oficjalnie, z których najważniejszą był szeroki nurt niecenzurowanych wydawnictw. Lata osiemdziesiąte zdominował głęboki konflikt polityczny, związany z wprowadzeniem stanu wojennego i delegalizacją „Solidarności” oraz odmową uznania prawomocności tych faktów przez dużą część społeczeństwa.

Pod względem gospodarczym lata osiemdziesiąte były okresem bezowocnych zmagań z kryzysem ekonomicznym, trawiącym kraj od połowy lat siedemdziesiątych. Mimo zauważalnego także w innych krajach bloku radzieckiego zahamowania rozwoju gospodarczego, w Polsce zjawisko to było szczególnie głębokie. W 1985 roku dochód narodowy Polski był niższy niż w Czechosłowacji, na Węgrzech i w Bułgarii. Rosło zadłużenie w krajach zachodnich, które w ciągu lat osiemdziesiątych wzrosło z 24 do 48 miliardów dolarów.3 Jak w 1987 roku oceniali eksperci związani z KC PZPR na podstawie analiz obejmujących dłuższe cykle rozwojowe, wzrost dochodu narodowego miał tendencję malejącą, inflacja rosnącą, inwestycje nie równoważyły dekapitalizacji majątku, narastały ujemne zjawiska w bilansie handlowym. Tymczasem zbliżały się lata, gdy Polska miała zacząć spłacać ogromne raty kredytu zaciągniętego w krajach zachodnich.4 Reforma ekonomiczna, podjęta w 1981 roku, została ostatecznie zatrzymana w roku 1985 pod naciskiem konserwatywnego aparatu partyjnego i administracji gospodarczej.5 Rozpoczęta w 1987 roku próba realizacji tzw. II etapu reformy gospodarczej nie przyniosła spodziewanych skutków, a podwyżka cen, która miała ustabilizować rynek, wywołała falę rewindykacji ekonomicznych i pociągnęła za sobą szybki wzrost inflacji (w 1988 roku -80%).

Ograniczona liberalizacja i chroniczny kryzys

Początek pieriestrojki w ZSRR przyniósł zmianę klimatu w stosunkach między Związkiem Sowieckim a innymi krajami bloku. Po raz pierwszy Moskwa przestawała być strażnikiem ortodoksji, lecz przeciwnie — zachęcała do liberalizujących reform. Zmiany w Moskwie otwierały możliwość podjęcia reform systemu politycznego i ekonomicznego, choć o nich nie przesądzały, jak na to wskazywał przykład Czechosłowacji lub NRD. Polska znajdowała się jednak w sytuacji odmiennej, jako drugi pod względem wielkości kraj Układu Warszawskiego, przeżywający głęboki kryzys ekonomiczny i zadłużony w państwach Zachodu. Pieriestrojka przyniosła odprężenie w stosunkach między Wschodem i Zachodem, z którego Polska w znacznej mierze była jednak wyłączona. PRL, traktowanej jako kraj represji politycznych, groziło pozostanie na uboczu rozwijającego się odprężenia, co kierownictwo PZPR zauważało już latem 1986 roku.6 Podjęta wtedy próba liberalizacji, którą otwierała amnestia dla więźniów politycznych, miała służyć m. in. poprawie wizerunku państwa na Zachodzie.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 następna strona

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?