Czytelnia

Polacy - Niemcy

Klaus Ziemer, Dwa stereotypy. Polska w oczach Niemców - wczoraj i dziś, WIĘŹ 1996 nr 5.

W niemieckim obrazie Polski XIX wieku liczą się również „klasycy” so­cjalizmu – Karol Marks i Fryderyk Engels. W ich wypowiedziach można też odnaleźć oba stereotypowe obrazy: z jednej strony ukazujące Polaków jako pionierów walki o wolność nie tylko własnego kraju, z drugiej – jako niezdolnych do dokonania czegoś znaczącego. Wypowiedzi Marksa i Engel­sa o Polsce należy każdorazowo odnosić do kontekstu historycznego, konkretnie do interesującej ich kwestii, czy rozwój wydarzeń w Polsce przy­niesie ze sobą światową rewolucję. I tak, w drugą rocznicę Powstania Krakowskiego 1846 roku, Marks określił je jako model dla Europy. Wyraził jednak swoje poparcie tylko dla tej części narodo­wego ruchu polskiego, która rozumiała historycz­ną konieczność rewolucji agrarnej. Po upadku rewolucji w 1848 roku rozczarowany Engels napisał w liście do Marksa: Polacy nigdy nie uczynili nic innego w historii prócz walecznych i głupich zabaw. Nie można znaleźć żadnego momentu w historii, w którym Polska jako kraj postępowy odniosłaby sukces. Nawet w zestawieniu z Rosją nie dokonała niczego o znaczeniu historycznym6. Także wtedy, kiedy Marks i Engels zrewidowali swoje zdanie o Polsce, a polskich działaczy rewolucyj­nych nazwali „międzynarodowymi bojownikami” proletariatu, sprawa pol­ska nie miała dla nich znaczenia. Istniała tylko w zestawieniu z pytaniem, co może przynieść rewolucja w Polsce i jej możliwe oddzielenie się od Rosji. Można uznać za paradoks, że właśnie rok 1848, rok Wiosny Ludów, przyniósł wkrótce kres przyjaznemu Polsce nastawieniu w Niemczech. Spory toczące się o przyszłość niektórych prowincji polskich, szczególnie prowincji poznańskiej, doprowadziły do tego, że nawet wcześniejsi przyja­ciele Polski, jak np. Heinrich Laube, uznali niektóre swoje wcześniejsze, przyjazne Polsce wypowiedzi, za błędy młodości.7

Wcześniej już ukształtowane negatywne stereotypy Polski – jak ten choćby, że Polska sama ponosi winę za swój los – miały nauczyć szacunku dla państwa. Szczególnie ważne wydało się to po utworzeniu zjednoczone­go państwa niemieckiego w 1871 roku. W tym czasie znacznie zaostrzył się konflikt spowodowany polityką germanizacyjną. Podkreślane przez nie­mieckich nacjonalistów aż do pierwszej wojny światowej takie cechy, jak „porządek”, „pracowitość” i „oszczędność” miały stanowić biegun przeciwny przypisywanej Polakom jakości gospodarowania.8

To antypolskie nastawienie zamieniło się we wrogość po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wiązało się to z utratą terytoriów przez Niem­cy. Ogłoszone w 1916 roku „Królestwo Polskie” nie zostało terytorialnie określone i powinno – tak zdaniem Niemiec, jak i Monarchii Habsburskiej – obejmować zasadniczo tylko ziemie zaboru rosyjskiego. Fakt, że wraz ze stworzeniem państwa polskiego strona niemiecka musiała ponieść straty terytorialne, a w Polsce pozostała mniejszość niemiecka, doprowadził do masowych protestów i wywołał antypolskie nastroje. Do dotychczas istnie­jących negatywnych stereotypów dodano jeszcze „agresywność” i „wojowni­czość”. Hans Schwann, jeden z niewielu publicystów, którzy starali się o równowagę w stosunkach polsko–niemieckich, pisał: Kiedy my Niemcy wypowiadamy dzisiaj słowo Polska, to powstaje u większości z nas silne uczucie odrzucenia, lekceważenia, wrogości. Nie potrafimy myśleć o tym narodzie, nie przywołując słów: „korytarz”, „Górny Śląsk”, „mniejszości”, które budują przed nami mur uniemożliwiający spojrzenie „ponad” i „w dal”9. Emocje były tak silne, a konflikt na tyle ostry, że antypolskie stere­otypy przerodziły się we wrogi Polsce obraz10.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 następna strona

Polacy - Niemcy

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?