Czytelnia

Wiadomo, że w papieskiej inicjatywie rachunku sumienia Kościoła nie ma nic z samobiczowania. W świecie ducha przecież przyznanie się do błędów i słabości jest drogą do oczyszczenia i podjęcia z nową mocą swego powołania. Właśnie Kościół, wierząc w communio sanctorum, posiada mocny fundament do duchowego poczucia współodpowiedzialności za dobro i zło, które było udziałem innych ludzi, wcześniej uczestniczących w tym „świętych obcowaniu”. Lisicki twierdzi natomiast, że w żadnym innym przypadku dwuznaczność moralna towarzysząca zbiorowym przeprosinom nie jest równie widoczna, jak w częstych obecnie aktach ekspiacji za przeszłe winy Kościoła²⁵. Niewątpliwie, ideę rachunku sumienia Kościoła dość łatwo można wypaczyć. Ale autor zbioru esejów uznanego przez o. Jacka Salija za najważniejszą polską książkę teologiczną. ostatnich 1at²⁶ w swoim obszernym tekście nie zaznaczył, że polemizuje z opacznym rozumieniem papieskiej inicjatywy. Stwierdził za to, że u podstaw dzisiejszych przeprosin za inkwizycję, holocaust, imperializm czy ucisk kobiet, tkwi wątpliwość co do samego Kościoła. (...) zakłada się, że istniał specyficznie chrześcijański błąd moralny, należący do istoty nauki Chrystusa²⁷. Czyżby Jan Paweł II – Wielki Nieobecny eseju Lisickiego – również zakładał istnienie takiego błędu?

Czy grozi nam schizma?

Ścieranie się pewnych poglądów rozjaśnia samo zagadnienie. Daje prawdzie więcej światła i widzę w tym dobrą sprawę – powiedział kard. Józef Glemp w odpowiedzi na pytanie o podziały w Kościele. Niewątpliwie jest to odpowiedź dyplomatyczna, gdyż doskonale wiadomo, że nie zawsze udaje się przezwyciężyć wewnątrzkościelne napięcia i niekiedy siły odśrodkowe zaczynają przeważać. Czy tak nie dzieje się obecnie w Polsce? Czy nie grozi nam schizma? To kolejne pytanie z gatunku tych, od których wolimy uciekać, żeby nie wywołać wilka z lasu. Sądzę jednak, że jeśli już tak stawiamy sprawę, to zakładamy, że jednak ów wilk w tym lesie siedzi. I w związku z tym lepiej jest dokładnie się mu przyjrzeć, niż później żałować, że jest za późno...

Raz jeszcze zacytuję niesłychanie ważną myśl Hansa Ursa von Balthasara: żaden święty nie twierdził nigdy, że czyni coś jedynie słusznego. A tak – wydaje mi się – twierdzili mariawici na początku naszego wieku. Ci naprawdę bardzo pobożni ludzie doprowadzili do rozłamu w Kościele. Ich spór rozpoczął się od nieposłuszeństwa wobec hierarchii kościelnej. Powinniśmy uważać, by coś podobnego nie nastąpiło sto lat później! Nieprzypadkowo przywołuję to właśnie wydarzenie z historii Kościoła. Bo – teoretyzując –jaka schizma mogłaby się wydarzyć w Polsce, według jakiego wzorca mogłaby przebiegać? Myślę, że gdyby jednak miało to nastąpić, to raczej według polskiego wzorca – znanego z historii powstania Kościoła Mariawitów czy Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA. Te podziały nie wypływały ze sporów doktrynalnych, lecz z różnic w kwestiach jurysdykcji kościelnej. Schizma doktryna wydaje się w Polsce generalnie mało prawdopodobna. Polacy nie mają zwyczaju spierać się o sprawy teologiczne.

Słabym pocieszeniem jest zatem – prawdziwe zresztą – twierdzenie, że konflikty w Polsce nie dotyczą spraw doktrynalnych. Owszem, nie zakwestionowano bóstwa Chrystusa, ale polskie podziały Kościoła w przeszłości także nie tego dotyczyły. Tak jak i dzisiaj, miały one swoje źródło w absolutyzowaniu własnego punktu widzenia, w odrzucaniu inaczej myślących, w ludzkich ambicjach i błędach. Uważajmy zatem, by historia się nie powtórzyła, by dzisiejsze podziały frakcyjne nie rozrywały dalej jedności Kościoła. Spory zaczynają dzisiaj bowiem dotyczyć spraw istotnych: sens krzyża, wierność krzyżowi, rola biskupów we wspólnocie Kościoła, wolna wola człowieka, idea państwa katolickiego, ekumenizm, liturgia... Coraz bardziej widać, że u podłoża tych sporów znajdują się odmienne wizje teologiczne i pastoralne.