Czytelnia

*

Niezwykle trudno w krótkim tekście ukazać w sposób systematyczny wewnętrzne zróżnicowanie islamu. Mam jednakże nadzieję, że powyższe rozważania dadzą czytelnikowi pojęcie o tym, że nie ma jednego islamu, choć jest jeden Koran, jedna Tradycja Proroka, jeden Prorok. Muzułmanie znacznie różnią się między sobą, choć modlą się pięć razy dziennie o tej samej porze zwróceni twarzą w kierunku Mekki i wypowiadają zupełnie te same słowa. Jedność źródeł i obrządku nie implikuje bowiem identyczności interpretacji, a przede wszystkim na interpretacji opiera się islam. Religia ta nie ma i od śmierci Proroka w rzeczywistości nigdy nie miała jednego centrum, które wskazywałoby jedną, ortodoksyjną wykładnię wiary. Z odrobiną przesady można by stwierdzić nawet, ze każdy muzułmanin ma prawo do interpretowania Koranu i sunny, że każdy może wyznawać swój islam, tak, jak muzułmańscy mistycy uznawali za prawomocną każdą drogę, która doprowadzi wiernego do Boga.

Umma, jak to już wyżej wspomniałem, jest pojęciem z kategorii „świadomości” religijno-politycznej. Choć w rzeczywistości nigdy (poza czasami Proroka) nie stanowiła rzeczywistej wewnętrznej jedności, to jednak — jako taka — jedność była i jest postrzegana przez samych muzułmanów. Wyrazem tego są ogólnomuzułmańskie organizacje, takie jak Organizacja Konferencji Muzułmańskiej i Liga Świata Muzułmańskiego¹⁶, których celem jest współpraca i umacnianie więzi pomiędzy muzułmanami na całym świecie.

Jedność muzułmańska, choć istniejąca tylko w świadomości, może z czasem okazać się bardziej realna, niż przewidują to jakiekolwiek, najbardziej dalekowzroczne oceny zachodnich analityków, burząc intelektualne konstrukcje, budowane wyłącznie na zachodnich standardach i przekonaniach.

Marek M. Dziekan

Marek M. Dziekan — ur. 1965, profesor w Instytucie Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Łódzkiego oraz w Instytucie Orientalistycznym UW. Zajmuje się szeroko pojętą problematyką świata arabskiego oraz islamu klasycznego i współczesnego. Wydał m. in. „Arabowie. Słownik encyklopedyczny” (red., 2001), „Historia Iraku” (2002). Mieszka w Warszawie.

¹ Por. Federick Mathewson Denny, „Umma”, w: „The Encyclopedia of Islam”, wersja elektroniczna, Leiden 2001; Ahmad S. Dallal, „Ummah”, w: „The Oxford Encyclopaedia of the Modern Islamic World”, red. John Esposito, New York/Oxford 1998, t. IV.
² „Koran”, tłum. Józef Bielawski, Warszawa 1986.
³ Janusz Danecki, „Podstawowe wiadomości o islamie”, Warszawa 1997, t. I, s. 35.
⁴ F. M. Denny, dz. cyt.
⁵ Montgomery Watt, „Muhammad at Medina”, Oxford 1956, s. 238-244.
⁶ J. Danecki, „Konstytucja Medyneńska”, „Przegląd Religioznawczy” 1993 nr 1, s. 37-46.
⁷ Gnter Risse, „Umma”, w: Franz Knig, Hans Waldenfels, „Leksykon religii”, Warszawa 1977, s. 500.
⁸ Ashk Dahlen, „Towards an Islamic Discourse of Uncertainty and Doubt”, „ISIM Newsletter” 2002 nr 10, s. 22.
⁹ Obowiązek zbiorowy to w prawie muzułmańskim tzw. fard kifaja. Są to obowiązki ciążące na wspólnocie, ale nie każdy musi uczestniczyć w jego wypełnieniu, w przeciwieństwie do obowiązku indywidualnego, tzw. fard ajn, ktorym jest np. modlitwa. Na temat dżihadu por. J. Danecki, „Dżihad — rozważania o muzułmańskiej ”, „Puls” 1991 nr 2; M. M. Dziekan, „Dżihad”, w. tenże (red.), „Arabowie. Słownik encyklopedyczny”, Warszawa 2001.
¹⁰ Mark Levine, „Muslim Responses to Globalization”, „ISIM Newsletter” 2002 nr 10, s. 1.
¹¹ Dżamal ad-Din al-Afghani, „Al-Amal al-kamila”, Kair 1968, s. 340 i nast.
¹² Por. np. Halim Barakat, „Glaube und Herrschaft in der arabischen Gesellschaft von heute: eine Analyse”, w: Erdmute Heller, Hassouna Mosbahi, „Islam. Demokratie. Moderne. Aktuelle Antworten arabischer Denker”, Mnchen 1998, s.110-129; Mohammed Arkoun, „Religion und Demokratie”, tamże, s. 138-153.
¹³ Por. Jolanta Sierakowska-Dyndo, „Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej”, Warszawa 1998.
¹⁴ Niemiecki politolog pochodzenia syryjskiego Bassam Tibi twierdzi, że fundamentalizm jest wyłącznie ideologią polityczną, z czym trudno się zgodzić; por. B. Tibi, „Fundamentalizm religijny”, Warszawa 1997, s. 17; por. także s. 31, 53.
¹⁵ Szerzej na ten temat pisze O. Roy w pracy „Fundamentalism, De-territorialisation and the Search for a New Ummah” (książka ukaże się na jesieni 2003 r.; informacja za katalogiem Hurst. „Books on Islam and the Middle East 2002-2003”, s. 1. Por. także B. Tibi. dz. cyt., s. 47.
¹⁶ Na temat funkcjonowania i struktury tych organizacji por. Andrzej Drozd, „Międzynarodowe organizacje muzułmańskie (wybrane zagadnienia prawnomiędzynarodowe)”, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1997 fasc. 1, s. 27-43.