Czytelnia

Zatrzymać się warto nad cechami osobowości Lenina, które radykalnie rozmijają się z obrazem lansowanym przez komunistyczną propagandę. Staranne wychowanie w dość zamożnej rodzinie utrwaliło w nim na całe życie wiele cech uznawanych za „burżuazyjne”, na przykład dokładność, a nawet pedanterię. Lenin musiał mieć wszystko idealnie uporządkowane — czy to były ołówki na biurku, czy założenia polityczne Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji — dopiero wtedy odczuwał ulgę (s. 162). Od bliskich sobie kobiet — żony i siostry — bezwzględnie wymagał poświęcenia i prowadzenia gospodarstwa domowego, pełnienia roli sekretarek oraz towarzyszenia mu w ulubionych spacerach górskich, wyprawach rowerowych czy innych formach aktywności fizycznej. Nie pozwalał siostrze wstać od stołu, dopóki nie zjadła do końca kolacji (s. 190). Jego egocentryzm, egoizm i despotyzm dawał się we znaki nie tylko przeciwnikom, ale też przyjaciołom. Wybuchy fanatycznego gniewu znajdowały wyraz w stylistyce licznych tekstów polemicznych. Przekonany o swojej wyłącznej racji, z zasady nie poddawał się argumentom racje te podważającym, nawet jeśli pochodziły od ludzi bliskich. Był pozbawiony sentymentalizmu czy współczucia — zarówno dla chłopów mrących z głodu w 1891 na Powołżu, jak i dla żołnierzy ginących na frontach I wojny światowej, czy też dla ofiar rewolucji, której przewodził. Siłą napędową aktywności Lenina były nienawiść do istniejącego porządku społecznego, związanych z nim grup i warstw społecznych, pragnienie rewolucji rozumianej jako totalna destrukcja oraz chęć stworzenia nowego porządku, który jednak rysował się bardzo mgliście.

Service omawia formowanie się koncepcji ideologicznych i politycznych Lenina, które potem zostaną nazwane marksizmem-leninizmem. Zwraca uwagę na ich silne podbudowanie rosyjskimi ideami narodnickimi z drugiej połowy XIX wieku, zwłaszcza tym ich nurtem, który akcentował rolę rewolucyjnej elity jako przewodnika amorficznego „ludu”. Wśród szczególnie pilnie studiowanych autorów byli oczywiście Marks i Hegel, ale także Darwin, a zwłaszcza Macchiavelli oraz wojskowy strateg Clausewitz. Spośród ogromnej i zróżnicowanej spuścizny Marksa Lenin dokonywał wyboru zgodnego z wcześniej przyjętymi przez siebie założeniami. Jego światopogląd ukształtował się w dwóch ostatnich dekadach XIX stulecia. Trudno znaleźć autora piszącego po roku 1900, dla którego Lenin żywiłby podziw i szacunek (s. 205). Tworzona przezeń doktryna była jednak mało spójna i z reguły podporządkowana doraźnym potrzebom walki o przybliżenie rewolucji, a następnie utrwalenie rewolucyjnej władzy. Nie była spójna pod względem filozoficznym, ekonomicznym czy politycznym. Jej osią najtrwalszą było jednak dążenie do tworzenia monopolistycznej władzy — najpierw w partii, potem także w państwie. Nawet gdy po 1921 r. Lenin opowiadał się za złagodzeniem polityki ekonomicznej i dopuszczeniem — w pewnym zakresie — do aktywności drobnych przedsiębiorców, sprzeciwiał się kategorycznie jakiemukolwiek zliberalizowaniu dyktatury i złagodzeniu terroru.