Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke, Między marzeniem a rozczarowaniem, WIĘŹ 2001 nr 11.

Okres wojny i okupacji przyniósł pozytywną weryfikację wysiłków zmierzających do ugruntowania w społeczeństwie poczucia wagi własnej państwowości i potrzeby walki o nią. Polskie państwo podziemne było kontynuacją przedwojennej państwowości i choć budowane przez ochotników gotowych ryzykować życiem, w swych rozmaitych strukturach ogarnęło około miliona Polaków. Można mówić o licznych konfliktach politycznych i ideowych w obrębie państwa podziemnego, ale idea walki o odbudowę niepodległego państwa łączyła wszystkie cokolwiek znaczące odłamy konspiracji.

PRL

W dawniejszych koncepcjach komunistycznych nie było miejsca na myślenie kategoriami państwa. Powszechna rewolucja miała zniszczyć odrębne państwowości i stworzyć coś w rodzaju ponadnarodowego społeczeństwa bez granic i władzy centralnej. Utopia ta legła w gruzach, gdy Związek Sowiecki przybrał kształt państwa, i to skrajnie centralistycznego. Dla polskich komunistów ZSRR był jedynym państwem proletariackim i tylko on budził uczucie państwowej solidarności. „Burżuazyjna” Polska była skazana na likwidację, w jej miejsce miała powstać Polska Republika Rad. Jeszcze w czasie II wojny światowej wielu polskich komunistów myślało takimi kategoriami.

Jednak właśnie w czasie wojny rodziła się wizja Polski komunistycznej wprawdzie, ale posiadającej państwową odrębność i nie ignorującej całkowicie kategorii interesu narodowego. Wydaje się, że taką koncepcję wymyślił sam Stalin, który ze względu na grę prowadzoną z sojusznikami zachodnimi nie mógł stawiać programu wchłonięcia Polski przez ZSRR. Zamierzenia Stalina wobec Polski w ciągu lat 1941-1945 przechodziły znaczną ewolucję, o której trudno w tym miejscu pisać. Zauważyć jednak trzeba, że istniało w tym stalinowskim myśleniu o Polsce kilka elementów stałych: miała być odrębnym państwem, choć zależnym od ZSRR; miała możliwie najbardziej przypominać autentyczne państwo polskie (stąd patriotyczne nazwy komunistycznych struktur organizacyjnych, wojskowe rogatywki, orzeł piastowski, przywoływanie bohaterów walk niepodległościowych z Kościuszką na czele); miała być okrojona od wschodu do linii Bugu, w zamian jednak miała otrzymać duże nabytki terytorialne na zachodzie.

Tę ogólną koncepcję bardziej szczegółowymi treściami wypełniali polscy komuniści. Dla części z nich reorientacja na „własne państwo” była nie tylko grą taktyczną, ale pewnym kierunkiem rozwoju własnej myśli politycznej. Ideę komunistycznego państwa polskiego w „piastowskich granicach” rozwijali zwłaszcza Alfred Lampe w ZSRR oraz Władysław Gomułka w kraju. Akceptując, bo jakże inaczej, ramy podawane przez Stalina, szukali formuł, które łączyły komunistyczny projekt ustrojowy z narodowym programem państwowym. Koncepcja powrotu państwa polskiego do Wrocławia i Szczecina była niezwykle radykalna, ale mogła liczyć na uznanie pewnej części społeczeństwa. Postulat taki stawiano także w nacjonalistycznym podziemiu, choć oficjalne władze polskie w Londynie i w okupowanym kraju opowiadały się za znacznie skromniejszymi nabytkami terytorialnymi.

Polska powojenna, od 1952 roku nosząca oficjalną nazwę PRL, była państwem stworzonym przez Stalina, pozbawionym niepodległości i wewnętrznej suwerenności. U jej narodzin była zbrodnia — niszczenie przez NKWD i UB struktur Polski Podziemnej, co umożliwiało zainstalowanie nowej, narzuconej władzy, a także wiele oszustw, wśród nich sfałszowanie wyników referendum. Nie możemy zatem PRL uznać za kolejną Rzeczpospolitą, bezpośredniego następcę Polski odrodzonej w 1918 roku. Rządzący w PRL przez długie lata podkreślali zresztą różnicę, dystans i brak ciągłości z „sanacyjną” Polską. Jeszcze w 1966 roku podczas obchodów tysiąclecia państwa nawiązywano do różnych tradycji dawnej Polski, ale nie do Polski przedwojennej. Dopiero w latach siedemdziesiątych ekipa Gierka zaczęła stawiać tezę o ciągłości państwowej obejmującej także II Rzeczpospolitą.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 następna strona

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?