Czytelnia

Zmiany w Polsce są dziś dostrzegane także za granicą. Zupełnie inaczej wyglądają spotkania między Polakami a Żydami, niż było to jeszcze kilka lat temu. Dawniej mocno kontrowersyjne Marsze Żywych dziś odbywają się przy coraz większym udziale młodzieży polskiej. Treść nauczania o Polsce ulega również powolnej zmianie. Wycieczki odwiedzają coraz częściej ślady żywej pamięci po wymordowanym narodzie, spotkania z polską młodzieżą nie budzą już tylu oporów, co kilka lat temu. Wpływowe środowiska żydowskie solidaryzują się z polskimi wysiłkami przeciwko używaniu pojęcia „polskie obozy koncentracyjne”. Zupełnie nowa jakość została też osiągnięta w spotkaniach naukowych, w pracy nad przeszłością. Pozytywnie zwykło się mówić o młodej nowej fali badaczy polskich z Instytutu Pamięci Narodowej, z Polskiej Akademii Nauk, z Uniwersytetów Jagiellońskiego i Warszawskiego. Powstawanie w Oświęcimiu Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście – zamiast budzić rozdrażnienie czy niedowierzanie – skutkuje zainteresowaniem nawet ze strony Instytutu Yad Vashem. Od kilkunastu miesięcy coraz więcej Żydów z Izraela zgłasza się do ambasady RP z wnioskiem o uzyskanie polskiego obywatelstwa. Rzecz jasna, wielu chodzi o europejski wymiar naszego paszportu, lecz jednak – powstaje nowa bardzo formalna płaszczyzna do tworzenia więzi.

Warto zauważyć, że po 1989 r. bardzo wiele zmieniło się wśród polskich Żydów. Obok ludzi pamiętających II wojnę światową pojawiło się nowe środowisko – pokolenie ich wnuków. Dzisiejsza piramida wiekowa gmin żydowskich przedstawia się zadziwiająco: są bowiem nadal obecni najstarsi, potem długo, długo prawie nikt i wreszcie rozrastające się grupy młodzieżowe, studenckie. Ich odkrywanie żydostwa jest przepełnione głodem poszukiwań religijnych i tożsamości. Można mówić o odradzaniu żydowskiego życia religijnego. W kilku największych miastach synagogi funkcjonują już regularnie. Obecność polskich Żydów w przestrzeni dużych miast jest coraz czytelniejsza, organizują publiczne wydarzenia, zarówno związane ze swoimi tradycjami (ostatnio choćby zapalanie świecznika chanukowego w Warszawie), jak i związane ze światem dla nich zewnętrznym (na przykład publiczne modlitwy za zdrowie Jana Pawła II, za bł. pamięci Jana Nowaka-Jeziorańskiego czy za ofiary tsunami).

Nowe środowiska żydowskie pozostają jednak zagrożone – przede wszystkim swoją niewielką liczbą. Liczne są wyjazdy zagraniczne tych młodych, „nowych” Żydów. Po prostu szukają jesziw, perspektyw w nauce. Chcą, by ich dzieci wyrastały w normalnych, licznych środowiskach żydowskich. Nierzadko zatem wyjeżdżają. Wielka szkoda – bo to oni są jedynym prawdziwym remedium na naszego dybuka.

Piotr M. A. Cywiński – ur. 1972, dr historii, prezes warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, sekretarz Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, współtwórca koncepcji Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, przewodniczący Rady Forum Świętego Wojciecha, prezes na Europę międzynarodowego ruchu intelektualistów katolickich „Pax Romana”, twórca serwisu internetowego „Diapozytyw.pl”.

¹ Minjan to w judaizmie kworum złożone z 10 dorosłych mężczyzn (powyżej 13. roku życia), niezbędne do odprawiania nabożeństw publicznych.