Czytelnia

Nie może być zatem wątpliwości, czy i do kogo adresuje Papież słowa o Żydach jako „naszych starszych braciach”. „Starszymi braćmi w wierze Abrahama” są dla chrześcijan nie tylko postaci judaizmu biblijnego, lecz także Żydzi współcześni. Myliłby się ten, kto by chciał twierdzić, że przyjmując taką wykładnię słów Jana Pawła II, popadamy w skrajność. Nie można twierdzić, że jest to swobodna interpretacja słów papieskich. Oddajmy raz jeszcze głos samemu Papieżowi. Na zakończenie roku, w którym udał się do rzymskiej synagogi, podczas Mszy świętej w dniu 31 grudnia 1986 r., Jan Paweł II dziękował Opatrzności Bożej za to, że mógł w tym roku złożyć wizytę w rzymskiej synagodze starszym braciom w wierze Abrahama.⁹

Język i atmosfera braterstwa

Istotną wskazówką interpretacyjną co do właściwego rozumienia słów o starszych braciach” mogą być także wypowiedzi kardynałów, którzy z papieskiej nominacji odpowiadają w Kościele powszechnym za dialog z Żydami. Za kadencji Jana Pawła II przewodniczącymi watykańskiej Komisji ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem byli kardynałowie: Johannes Willebrands, Edward I. Cassidy, a obecnie Walter Kasper. Już 22 marca 1988 r. z dużą dozą optymizmu kard. Willebrands wskazywał, że nauczanie Papieża na temat Żydów i judaizmu jest coraz bardziej jasne, wyraźne i głębokie. W latach ostatnich — mówił dalej kardynał — nauczaniu temu towarzyszą znaczące i jednoznaczne gesty pojednania wobec Żydów, naszych starszych braci w wierze Abrahama.¹⁰

Kard. Walter Kasper — z okazji dwudziestej trzeciej rocznicy wyboru Jana Pawła II — stwierdził natomiast, że komisja, której przewodniczy, jest narzędziem religijnego dialogu z tymi, których Ojciec Święty w toku swej pierwszej wizyty w synagodze Rzymu — pierwszej w historii wizyty papieża w synagodze — określił starszymi braćmi.¹¹ Jak dobrze wiadomo, watykańska komisja nie prowadzi dialogu z biblijnymi patriarchami, lecz z Żydami współczesnymi. I to ich właśnie kard. Kasper, przewodniczący watykańskiej Komisji ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, nazywa — zgodnie z wolą Papieża — „starszymi braćmi”.

Faktycznie, ci Żydzi, których spotykał na swoim pielgrzymim szlaku Jan Paweł II, stale potwierdzają jedność Boga, Jego ojcostwo i miłosierdzie w stosunku do każdego człowieka. „Bóg jest Ojcem całego wszechświata”, jest „Ojcem miłosiernym” — to słowa, które często pobrzmiewają w żydowskiej liturgii, a naród żydowski, według chrześcijan, był i pozostanie narodem wybranym.

Bezprecedensowa wizyta Jana Pawła II w Synagodze Większej, modlitwa i słowa tam wypowiedziane stanowią imperatyw i bodziec do działania. Po dziesięciu latach od pamiętnej papieskiej wizyty w rzymskiej synagodze rabin Elio Toaff odwiedził Watykan. Biskup Rzymu mówił wówczas: Mogę więc otworzyć przed wami moje serce i szczodrze okazać moje uczucia życzliwości dla całej wspólnoty żydowskiej Rzymu, jak i wszystkich Żydów na całym świecie.¹² Język i atmosfera braterstwa z Synagogi Większej pozostały na stałe w ustach i postawie Papieża, a dla nas zawsze stanowią głębokie wyzwanie.

ks. Grzegorz Ignatowski

ks. Grzegorz Ignatowski — ur. 1960. Dr hab. teologii ekumenicznej, wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego, wcześniej wykładowca Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Autor książek, m.in. „Kościoły wobec przejawów antysemityzmu” (Łódź 1999) oraz „Kościół i Synagoga. O dialogu chrześcijańsko-żydowskim z nadzieją” (Biblioteka „Więzi” 2000), „Ojcowie Soboru Watykańskiego II wobec Nostra aetate” (Katowice 2007). Główny organizator Dnia Judaizmu w Łodzi (styczeń 2001). Mieszka w Łodzi.

¹ Podaję za: ks. Adam Boniecki: „Papież w synagodze rzymskiej”, „Tygodnik Powszechny” 1986 nr 17, s. 1-2.
² Gwoli prawdy, opierając się na tekście opublikowanym przez Komisję ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, należałoby powiedzieć jeszcze bardziej doniośle: Jesteście naszymi gorąco (serdecznie) umiłowanymi braćmi. Por. You are our dearly beloved brothers and, in a certain way, it could be said that you are our elder brothers. Tekst podaję za: Information Service. Secretariat For Promoting Christian Unity” 1986 nr 1/2, s. 27.
³ Darcy OBrien: „Papież nieznany”, Warszawa 1998, s. 384.
⁴ Podaję za: Adam Mickiewicz: „Powieści poetyckie. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”, Czytelnik Warszawa 1981, s. 257.
⁵ Adam Mickiewicz: „Trybuna Ludów”, Warszawa 1956, s. 7. „Skład zasad” cytowany jest też we współczesnych podręcznikach szkolnych, zob. np. S. Makowski: „Romantyzm. Podręcznik literatury dla klasy drugiej szkoły średniej”, Warszawa 1997, s. 203.
⁶ Jest to relacja, którą można by dobrze nazwać prawdziwym stosunkiem „rodzica” do dziecka i którą mamy wyłącznie z tą społecznością religijną, niezależnie od wielu naszych licznych powiązań z innymi religiami świata, a szczególnie z islamem (...). Cytat pochodzi z przemówienia Jana Pawła II do członków Międzynarodowego Katolicko-Żydowskiego Komitetu Łączności, 28 pażdziernika 1985 r. Zob. w: „Pope John Paul II. Spiritual Pilgrimage. Texts on Jews and Judaism 1979-1995”, J. Fisher, L. Klenicki (ed.), New York 1996, s. 56.
⁷ Podaję za: Biuletyn KAI nr 17 z 29 kwietnia 1999 r. Por.: „Information Service. Secretariat For Promoting Christian Unity” 1999 nr 4, s. 254.
⁸ Cytuję za „LOsservatore Romano” (wydanie polskie) 2000 nr 5, s. 26.
⁹ Zob. John Paul II: „Homily at Mass Marking the Close of the Year. December 31”, w: „Information Service. Secretariat For Promoting Christian Unity” 1986 nr 4, s. 205.
¹⁰ Johannes Willebrands: „Relations between the Church and Judaism: History, Themes, Perspectives”, „Information Service. Secretariat For Promoting Christian Unity” 1988 nr 3/4, s.166.
¹¹ Zob. wypowiedź kard. Kaspera „Zaangażowanie ekumeniczne i dialog z judaizmem”, w: „Niedziela” 2001 nr 43.
¹² Jean Paul II: „Un esprit nouveau damiti entre juifs et catholiques”, „La Documentation Catholique” 19 mai 1996, nr 2138, s. 464.