Czytelnia

Teologia teatru

Paweł Dobrowolski

Paweł Dobrowolski, Nie przepędzicie Boga ze sceny! Manifest teologii teatru, WIĘŹ 2007 nr 5.

Czy teatr ma związek ze światem wartości? Czy może realnie wpływać na moralne postawy, czy może kształtować pewne wartości, wzorce osobowe? Teologia teatru to także teologia moralna. Bada więc nie tylko związki teatru ze światem wartości, ale i ich wzajemne powinności. Teatr, podobnie zresztą jak religia, pełni funkcję sumienia społecznego, które poddaje krytyce i namysłowi wartości, postawy i zachowania. Oddzielając teatr od etyki, polityki, moralności i wartości, pozbawia się go ducha. Już Artaud diagnozował duchowe kalectwo Zachodu — miejsca, gdzie pomylono sztukę z estetyzmem (i postulował teatr niemożliwy, odwołujący się do jakiejś „pierwotnej fizyki, od której Duch nie zdążył się odłączyć”)16.

Sztuka, a więc także teatr, instynktownie poszukuje nowych związków ze światem wartości. W jednym z wywiadów Krzysztof Warlikowski zauważa: Teatry dramatyczne już od antyku prowadzą dialog z człowiekiem, oswajają go ze śmiercią, uczą żałoby po Edypie i Elektrze, walczą o duszę człowieka17. Inny młody reżyser, Michał Zadara, zauważa natomiast Kiedy czytałem o świętej Teresie, zauważyłem, że sztuka ma wiele wspólnego z takim skokiem religijnym — trzeba ufać. Tak jak nie ma dowodów na istnienie Boga, nie ma dowodów, że sztuka jest cokolwiek warta i cokolwiek zmienia. A jednak trzeba uwierzyć, dokonać tego skoku18. Teologia teatru chce przywrócić właściwy ciężar teatrowi, przypominając, że nie istnieje sztuka neutralna światopoglądowo, że za każdym przedstawieniem stoi określony świat wartości.

Teologia teatru to wreszcie projekt interpretacyjny. To projekt używania pojęć teologicznych, takich jak na przykład locus theologicus, do interpretowania współczesnego — rzekomo świeckiego — teatru. Paradoksalnie to w przedstawieniach twórców takich jak Krystian Lupa, Krzysztof Warlikowski, Jan Klata, Maja Kleczewska, Michał Zadara, Marek Fiedor i w ich — często nieortodoksyjnym — spojrzeniu na Boga i religię drzemią najgłębsze residua myśli teologicznej. Teologia teatru chce analizować metodę aktorską Stanisławskiego za pomocą ćwiczeń ignacjańskich św. Ignacego Loyoli, a teatr Grotowskiego w oparciu o pisma św. Jana od Krzyża19. Jest zarazem badaniem, w jakim stopniu pojęcia takie jak dramat, reżyser czy aktor mogą być pomocne w opisie Boga20.

Teologia teatru to próba nakłonienia teologów do podjęcia problemu teatru, a twórców teatralnych do zainteresowania teologią jako narzędziem opisu i interpretacji współczesnej rzeczywistości, w myśl słów Giorgio Agambenena: Sugerowałbym każdemu, kto chce naprawdę zrozumieć, co się dziś naprawdę dzieje, aby nie lekceważył teologii21.

Paweł Dobrowolski

1 Por. Richard Schechner, „Performatyka: wstęp”, Wrocław 2006.
2 Jrgen Habermas, „Wierzyć i wiedzieć”, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, „Znak” 2002 nr 9, s. 10.
3 Walter Benjamin, „Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty”, tłum. Krystyna Krzemieniowa , Poznań 1996.
4 Gianni Vattimo, „Koniec nowoczesności”, tłum. Monika Surma-Gawłowska, Kraków 2006, s. 83-84.
5 Michel Foucault, „Filozofia, historia, polityka. Wybór pism”, tłum. Damian Leszczyński, Lotar Rasiński, Warszawa-Wrocław 2000.
6 Jean-Franois Lyotard, „Kondycja ponowoczesna”, tłum. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński, Warszawa 1997.
7 Michel Foucault, dz. cyt.
8 Tamże.
9 Tamże.
10 Tamże.
11 Por. Jacques Derrida, „Słowo podszepnięte”, przeł. Krzysztof Kłosiński, Warszawa 2004.
12 Jego ambiwalentne znaczenie analizował już Leszek Kolankiewicz w książce „Dziady. Teatr święta zmarłych”, Gdańsk 1999.
13 Michał Paweł Markowski, „Estetyka zdarzenia”, „Literatura na Świecie” 2002 nr 1-2-3.
14 Tamże.
15 Zbigniew Raszewski, „Teatr w świecie widowisk”, Warszawa 1991.
16 Antonin Artaud. „Teatr i jego sobowtór”, tłum. Jan Błoński, Warszawa, 1966, s. 89.
17 Krzysztof Warlikowski, „Nie słuchaliśmy Go”, „Rzeczpospolita” 2005 nr 81.
18 „Koliste ruiny. Z Michałem Zadarą rozmawia Anna R. Burzyńska”, „Tygodnik Powszechny” 2006 nr 7.
19 Por. Paweł Goźliński, „Bóg Aktor. Romantyczny teatr świata”, Gdańsk 2005.
20 Por. ks. Eligiusz Piotrowski, „Teodramat”, Kraków 2000.
21 „Od teologii politycznej do teologii ekonomicznej. Z Giorgio Agambenem rozmawia Gianluca Sacco”, przeł. Paweł Mościcki, „Krytyka Polityczna” 2007 nr 11/12, s. 141.

poprzednia strona 1 2 3 4 5

Teologia teatru

Paweł Dobrowolski

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?