Czytelnia

Czas pomiędzy rokiem 1900 a 1914 to okres nowego rozkwitu sztuk. Przejawiający się w bogactwie form, intensywności ekspresji, jakościach metafizycznych, myślowych treściach, zakorzenieniu w tradycji (symbolizm, modernizm, secesja, impresjonizm, ekspresjonizm, kubizm; pojawili się wówczas wielcy mistrzowie nowej prozy: Mann, Proust, Kafka — i poezji: Rilke).

Okres 1914-1939 to czas nowatorstwa awangardowego. Przyniósł on odcięcie od romantyczno-symbolicznego dziedzictwa XIX wieku, alianse sztuki z cywilizacją techniczną, uproszczenia struktury, automatyzm. Czas ten charakteryzuje się eliminacją metafizyki, desakralizacją, wysuszeniem ekspresji emocjonalnej, intelektualnym neoprymitywizmem (futuryzmy, maszynizmy, dadaizmy, surrealizmy itp.)

Lata 1947-1970 to okres pozornie nowego, a w istocie wtórnego awangardyzmu. Okres od 1970 roku do końca wieku XX to zaś postmodernistyczny czas najróżniejszych eklektyzmów i rozmaitego żerowania na kulturowym dziedzictwie.

Dla sztuki XX wieku znamienne są przerosty i dysproporcje: koncepcja góruje nad spontanicznością, nowość nad istotną wartością, forma nad treścią, struktura nad ekspresją, technika nad wyrazem. Konsekwencją tego stanu rzeczy są zjawiska negatywne: uwiąd i rozkład formy, roztapianie różnych sztuk w jednym wspólnym tyglu, degradacja przedmiotu artystycznego — dzieła sztuki — i tym samym obniżanie rangi jej twórcy. W ogólnej refleksji nad sztuką narasta w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku problem totalnego kryzysu, obejmującego: formę (w szerokim sensie); recepcję i percepcję; miejsce sztuki w kulturze i cywilizacji super-techniczno-elektronicznej, co zdaje się dziś pochłaniać lwią część aktywności twórczej człowieka. Jednakże i tu dostrzec można aspekt bardziej pozytywny — wiek XX w sztuce, zwłaszcza w muzyce, przechodzi do historii nie tylko jako stulecie nowatorstwa, odkryć, awangard, rewolucji, przełomów, kryzysów, ale też i wnikliwych penetracji przeszłości, sięgania do różnych poziomów tradycji. Był to wiek rekapitulacji, przetworzeń i syntez tego, co dokonało się niegdyś. Wzrasta też świadomość tego, iż dziedzina wytworów ducha podlega nie tyle czasowi w jego jednokierunkowym upływie, co raczej wpisuje się w czas „kolisty” i „spiralny”.

W XX wieku nowość i nowatorstwo stały się naczelnymi hasłami sztuki w jej przyspieszonym rozwoju. Zanikły konwencje (w dawnym sensie), straciły na znaczeniu style, powszechne i uniwersalne systemy komponowania (wyjątek stanowi technika dwunastotonowa Szkoły Wiedeńskiej). W kształtowaniu utworu muzycznego destrukturyzacja, deformacja, dekompozycja — stale towarzyszące dziejom sztuk, ale dawniej trzymane w ryzach — podniesione zostają do rangi zasad naczelnych. Kompozytor pisząc muzykę ma jakby dwa cele: bliższy, szczegółowy, w postaci tego oto konkretnego utworu, i dalszy, ogólny — wykreowanie nowej muzyki poprzez negację muzyki starej. Muzyki nowej w: dźwięku, formie, technice i systemie, konwencjach i stylach, wreszcie — związkach z innymi sztukami. Tak więc pięć kluczowych haseł określa nam generalnie dziedzinę nowej muzyki w XX wieku.