Czytelnia

Jednak także tutaj historia w ostatnich latach nie zdołała dopasować się do teorii. Zamiast tego – na skutek wyraźnego wzrostu konkurencji na włoskim rynku religijnym, a także wzrostu konkurencji w obrębie samego Kościoła rzymskokatolickiego – nastąpiło znaczące ożywienie religijne. Wzrósł poziom praktyk religijnych, nastąpiło też odrodzenie wiary chrześcijańskiej³.

Przez wieki rzymski katolicyzm był we Włoszech jedyną uprawnioną religią. Do 1947 roku prawa do wolności religijnej nie potwierdzała nawet włoska konstytucja. Rzymski katolicyzm był religią państwową, a inne religie w najlepszym razie były tolerowane. To prawda, że zjednoczenie Włoch dokonało się w wyniku ruchu Risorgimento, pod rządami monarchii Domu Sabaudzkiego, pomimo opozycji Kościoła katolickiego, i że po akcie zjednoczenia w 1861 roku przez kilka dziesięcioleci dominował klimat antyklerykalizmu. Antyklerykalne rządy niekiedy udzielały poparcia Kościołom protestanckim, te jednak, wciąż małe liczebnie i o niewielkiej mocy oddziaływania, nie osiągnęły wielkiego sukcesu. Po części stało się tak dlatego, że władze lokalne były silnie prokatolickie i nastawione wrogo wobec wszystkich mniejszości.

Benito Mussolini – wkrótce po przejęciu władzy w 1922 roku – zorientował się, że dogodnie będzie podpisać konkordat ze Stolicą Apostolską, a także uznać państwo Watykan (traktaty laterańskie), przyznając przywileje Kościołowi rzymskokatolickiemu. Od tego czasu proboszczowie katoliccy otrzymywali pensje od państwa. Chociaż Mussolini pierwotnie był swoistym ateistą i antyklerykałem, jego reżim ostatecznie zawarł kompromis z Kościołem katolickim; mniejszości religijne podlegały stopniowo coraz większej dyskryminacji, a niekiedy nawet były prześladowane.

Po upadku reżimu faszystowskiego i zakończeniu II wojny światowej, w roku 1947, uchwalono nową, demokratyczną konstytucję. Ogłosiła ona równość wszystkich religii wobec prawa, uznała też konkordat z Kościołem katolickim z 1929 roku, ale wezwała do zawarcia kolejnych umów (zwanych porozumieniami – intese) pomiędzy państwem a innymi instytucjami religijnymi.

Jednak w 1948 roku wybory powszechne wygrała – i pozostała u władzy nieprzerwanie aż do 1994 roku (samodzielnie albo jako główna partia koalicyjna) – partia chrześcijańsko-demokratyczna, posiadająca liczne więzi z Kościołem rzymskokatolickim. W mocy pozostały niektóre restrykcje wobec mniejszości religijnych, chociaż stopniowo nowo ustanowiony sąd konstytucyjny uznał część z tych praw za niezgodne z ustawą zasadniczą. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych władze chadeckie były otwarcie wrogie wobec innych wyznań, zwłaszcza w południowych Włoszech, w związku z czym ekonomia religijna nie uwolniła się faktycznie spod kontroli państwa (co teoretycznie zapewniała konstytucja).

Jednakże w następstwie II Soboru Watykańskiego, począwszy od późnych lat sześćdziesiątych, Kościół katolicki zmienił swój stosunek do innych konfesji. Stopniowo, ale skutecznie wniesiono poprawki do niemal wszystkich ustaw ograniczających aktywność mniejszości religijnych lub też ustawy te zniesiono.

Osiem promili na religię

W 1984 roku nastąpiły prawdziwie dramatyczne zmiany. Na czele rządu stał wówczas premier Bettino Craxi, przywódca partii socjalistycznej (chrześcijańscy demokraci pozostawali nadal największą partią w koalicji). Wynegocjował on nowe porozumienie z Kościołem katolickim, zmieniając kilka kluczowych postanowień konkordatu z 1929 roku. Katoliccy proboszczowie przestali otrzymywać wynagrodzenie od państwa. Jednocześnie od włoskich podatników zaczęto odtąd wymagać podatku zwanego otto per mille (8 promili), taki bowiem odsetek całości podatku stanowił. Był on przeznaczany na działalność „humanitarną lub religijną”.