Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke

Polska między Zachodem a Wschodem

Polska należy do Europy od tysiąca lat, gdyż przyjęcie przez księcia Mieszka w 966 r. chrztu było wyborem cywilizacyjnym. Przyjmując chrzest z łacińskich Czech, Mieszko dokonał wyboru orientacji, która przesądziła polską drogę rozwoju na całą jej dalszą historię. W 22 lata później książę Włodzimierz z Kijowa ochrzcił się według obrządku greckiego i cywilizacyjnie związał Ruś z Bizancjum. Od tego okresu wschodnie rubieże Polski stały się na setki lat granicą obrządków i odmiennych kultur. Polska była świata zachodniego częścią, ale i rubieżą, często mało dostrzeganą, mało istotną. Z punktu widzenia historii powszechnej Europy, dzieje Polski są historią peryferii, pogranicza. Europa zachodnia zajęta wielkimi rywalizacjami francusko-angielskimi, sporami o inwestyturę, wyprawami krzyżowymi, mało zwracała uwagę na polski „zakątek”. Mimo to w czasach średniowiecza stawaliśmy się krajem zachodnim, czerpiąc wzorce ustrojowe, zasady organizacji miast, kształt kościołów i zamków, mody i obyczaje. Zachodnie rozwiązania kulturowe, cywilizacyjne i ekonomiczne promieniowały na wschód, na nasze ziemie, a polscy książęta chętnie je przejmowali. Zjednoczona Polska już za czasów Kazimierza Wielkiego była państwem znaczącym w tym regionie Europy i szybko się rozwijającym. Cieszyła się też pewnym prestiżem, czego dowodził zjazd monarchów w Krakowie i powstanie w tym mieście uniwersytetu.

Demokracja sarmacka

Zawarcie unii z Litwą w 1385 r. nie było odwróceniem się od Zachodu. Było próbą przyciągnięcia ku Zachodowi wielkiej Litwy, obejmującej dużą część ziem ruskich i sięgającej do Dniepru. Decyzja Jagiełły przyjęcia chrztu obrządku łacińskiego, a nie greckiego, oznaczała wolę wprowadzenia pogańskiej dotąd Litwy do kultury zachodniej. Trzeba jednak pamiętać, że na dużym obszarze ziem ruskich znajdujących się we władaniu Litwy ugruntowany był grecki obrządek chrześcijaństwa. Ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego stały się w konsekwencji obszarem przenikania kultur — łacińskiej, zachodniej oraz grecko-prawosławnej, wschodniej. W dziejach państwa Jagiellonów zasięg wpływów łacińskich przesuwał się jednak wyraźnie na wschód, powstał szeroki pas przenikania się cywilizacji, języków, kultur, stylów architektonicznych. Wpływy wschodnie przenikały też na „piastowskie” ziemie, czego wyrazem jest choćby obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, który jest przecież wschodnią ikoną. Rzeczpospolita Obojga Narodów była miejscem spotkania Zachodu i Wschodu, a chociaż Wschód dominował zarówno w priorytetach polityki militarnej, jak np. strojach szlachty, to przecież była mocarstwem tworzącym ważny element międzynarodowego porządku w skali ogólnoeuropejskiej. W XVI i XVII w. hamowała ekspansję Moskwy, Szwecji i — co z ogólnoeuropejskiego punktu widzenia było najważniejsze — muzułmańskiej Turcji. Źródło kryzysu, jak się okazało, tkwiło wewnątrz państwa, polegało na braku zdolności do rozwiązania kwestii kozackiej, społeczności prawosławnej, aspirującej do uzyskania większych praw i przywilejów. Powstanie kozackie w 1648 r., które wstrząsnęło państwem na niewyobrażalną dotąd skalę i bardzo je osłabiło, umożliwiło inwazję rosyjską i okupację niemal całej Litwy. W konsekwencji Szwedzi mogli liczyć na pokonanie wycieńczonej Rzeczypospolitej, która wcześniej przez kilkadziesiąt lat skutecznie im się opierała. Widmo rozbioru stanęło przed Rzecząpospolitą okupowaną przez obce armie. Niezwykłemu zrządzeniu Opatrzności i sile oporu społeczeństwa państwo zawdzięczało ocalenie. Po dwudziestoleciu strasznych wojen (1648-1667) Rzeczpospolita była już wielokrotnie słabsza. Jej międzynarodowe znaczenie po raz ostatni wyraźnie się zaznaczyło w roli, jaką wojska Jana III odegrały w bitwie pod Wiedniem w 1683 r.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 następna strona

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?