Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke, Protest czy perswazja? Koło Posłów Znak w Sejmie PRL 1957-1961, WIĘŹ 2002 nr 3.

Rozległość i konsekwencja tych działań świadczyły o tym, że nie miały one charakteru restrykcji za takie lub inne wypowiedzi Prymasa (jak oświadczali przywódcy PZPR posłom Znaku), ale układały się w plan akcji zmierzającej do daleko idącej laicyzacji społeczeństwa oraz ograniczenia stanu posiadania Kościoła. W tej sytuacji posłowie Znaku nie byli w stanie odwrócić biegu wydarzeń. Powstawało pytanie, co powinni czynić? Czy wykorzystać trybunę sejmową dla oprotestowania tej polityki lub wręcz ogłosić bankructwo swych koncyliacyjnych wysiłków i złożyć mandaty? Czy powstrzymać się od spektakularnych protestów, a wykorzystywać resztki wpływów na hamowanie niektórych zamierzeń, targowanie się o pojedyncze ustępstwa, przekonywanie do linii porozumienia w nadziei, że w końcu władze uznają ją za właściwą? Za słuszną uznano tę drugą drogę.

Andrzej Friszke

1 Fragmenty książki „Koło posłów Znak w Sejmie PRL 1957-1976”, która ukaże się wkrótce w Wydawnictwie Sejmowym.
2 Jerzy Zawieyski, „Dziennik”, rękopis przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie, zapisy z 18 i 20 lutego 1957. Zapiski Zawieyskiego były bardzo istotnym źródłem przy pisaniu niniejszego tekstu. Z braku miejsca opuszczono odwołujące się do nich przypisy, obecne w książce. Stanisław Stomma wspomina, że nazwa Znak, tożsama z tytułem miesięcznika, miała podkreślać integralne związki ze środowiskiem krakowskim. Po ukonstytuowaniu się Koła zawiadomienie o tym fakcie prof. Makarczyk zaniósł do redakcji „Życia Warszawy”, które informację wydrukowało. Tak stworzono fakt dokonany, który — jak twierdzi Stomma — nie odpowiadał intencjom kierownictwa PZPR. S. Stomma, „Pościg za nadzieją”, Paris 1991, s. 108.
3 Por. szerzej Andrzej Friszke, „Opozycja polityczna w PRL 1945-1980”, Londyn 1994, s. 189-194; „Wyjaśnienie posła K. Łubieńskiego”, „Tygodnik Powszechny” nr 49 — 15 grudnia 1957.
4 „Więź” 1997 nr 3, s. 150-151. Oryginał w AAN 2872, s. 224-226.
5 „Wytyczne stanowiska partii w sprawie stosunków między państwem a kościołem”, „Więź” 1997 nr 3, s. 148 (oryginał w AAN PZPR 1683).
6 „Walka reżymu z pomocą dla Kraju”, „Orzeł Biały” nr 26 — 28 czerwca 1958. Władze zamierzały odbiór i dystrybucję darów powierzyć powołanemu w 1958 r. do życia Polskiemu Komitetowi Pomocy Społecznej, organizacji społecznej kontrolowanej i subwencjonowanej przez aparat państwowy. Miejsce w komitecie zaproponowano również przedstawicielowi hierarchii kościelnej.
7 Gomułka na naradzie aktywu partyjnego 24 lipca 1958 r. powiedział: „Chodzi o to, ażeby Kościołowi w Polsce wyrabiać określoną pozycję polityczną, ażeby przy pomocy tych tzw. darów Kościół mógł penetrować jak najgłębiej w naszym społeczeństwie”. AAN 237/V-261, s. 110.
8 AAN, PZPR V/56, s. 133.
9 AAN PZPR V/56, s. 127. Przewodniczącym Komisji został Zenon Kliszko, jego zastępcą Jerzy Sztachelski. Celem Komisji miało być „opracowywanie zasad działania partii i aparatu państwowego, kontrola działalności i kontrola realizacji wytycznych partii w dziedzinie stosunków między państwem a kościołem”. AAN, PZPR V/56, s. 238.
10 Z referatu J. Sztachelskiego na naradzie aktywu w KC PZPR 8 sierpnia 1958, AAN 237/V-262, s. 20.
11 List opublikowany w: Peter Raina, „Kościół w PRL. Dokumenty”, t. I, Poznań 1994, s. 635-647.
12 Na temat kontaktów posłów Znaku z emigracją jest mowa w książce, której fragmentem jest ten tekst.
13 Wcześniej, przed wyjazdem do Francji, Zawieyski rozmawiał z Zambrowskim, który powiedział, że byłoby pożyteczne, aby Zawieyski zdementował we Francji wiadomości o fiasku popaździerninormalizacji stosunków Kościół-państwo. Zawieyski udzielił takiego wywiadu dla dziennika „Le Monde”. Wywiad stał się powodem wielu krytyk jako przejaw lojalizmu i mijania się z faktami, tym bardziej że właśnie zaczęła się walka o usuwanie krzyży i w ogóle eliminacji religii ze szkół. Zawieyski czuł się oszukany przez Zambrowskiego, który musiał wiedzieć o przygotowywaniu takiej akcji.
14 Choć decyzję o utworzeniu „stowarzyszenia wydawniczego” przy „Tygodniku Powszechnym” i miesięczniku „Znak” Biuro Polityczne podjęło 2 października (AAN PZPR V/56, s. 151), jeszcze 5 listopada w rozmowie z Zawieyskim Kliszko „grał” sprawą zgody tak, jakby decyzja nie była definitywna. W listopadzie trwały targi z władzami o to, czy wydawnictwo będzie stowarzyszeniem, czy spółką, a także czy w zarządzie będą mieli przewagę krakowianie, czy warszawiacy (jak chciał Urząd do Spraw Wyznań). Decyzja dotycząca powstania Spółdzielni Wydawniczej Znak została sfinalizowana 17 lutego 1959 r.
15 Oba dokumenty w całości zamieszczone w przygotowanej do druku książce.
16 Tekst memoriału w: P. Raina, dz. cyt., s. 691-701, odpowiedź Gomułki tamże, s. 709-724.
17 Zapis kardynała Wyszyńskiego w: P. Raina, „Kościół w PRL”, t. II, Poznań 1999, s. 8-13. Pozytywne wrażenie miał też odnieść Gomułka — tak przynajmniej powiedział Zawieyskiemu. Zapis magnetofonowy rozmowy, dokonany przez Służbę Bezpieczeństwa, opublikowała Eleonora Syzdek w „Myśli Socjaldemo” 1993 nr 2-3.
18 Por. szerzej Antoni Dudek, „Państwo i Kościół 1945-1970”, Kraków 1995, s. 80-148. Niektóre z tych posunięć prowadziły do protestów społecznych, tłumionych następnie przez milicję. Por. Antoni Dudek, Tomasz Marszałkowski, „Walki uliczne w PRL 1956-1989”, Kraków 1999.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?