Czytelnia

Czy, pisząc te słowa, Zygmunt Kubiak nie ulega aby złudzeniom, które tak zdecydowanie odrzuca? Nie sądzę. Mam wrażenie, że „strefa Jerzego” naprawdę w Polsce istnieje, że należą do niej ludzie różnych światopoglądów i różnych orientacji politycznych, których łączy przekonanie, że naród jest wspólnotą nie krwi, lecz kultury. Obcy im jest szowinizm i tromtadracja, bliska wiara, że więzią godną ludzkich istot jest więź duchowa, to znaczy — intelektualna i moralna, polegająca na uznawaniu i przechowywaniu wspólnych tradycji, wspólnych otoczonych szacunkiem, instytucji narodowych, i na solidarnym bronieniu tych skarbów (NB 93). Są Polakami, są również — jakby zapewne dodał Zygmunt Kubiak — Grekami, w sensie określonym przez Isokratesa w mowie Panegyrikos: „Grekami nazywamy raczej tych, którzy mają wspólną z nami kulturę, niż tych, którzy mają wspólne z nami pochodzenie” (NB 75). Dziś nie ma już wieloetnicznej Polski, nie ma więc ani materialnych podstaw, ani politycznych racji do wyznawania prymatu kultury nad pochodzeniem. Pozostały tylko racje intelektualne i moralne odwołujące się do duchowej konstytucji człowieka. Czy są zatem złudzeniem? Czy złudzeniem jest pojęcie narodu jako wielkiego dzieła historycznej wierności, romantycznym mitem przebrzmiałym w epoce wszechwładnego rynku dóbr szybkiego spożycia i rozwoju instytucji ponadnarodowych?

Zygmunt Kubiak zdaje sobie sprawę, że wybrał wierność tradycji mniejszościowej (UK 77). Jeżeli rzeczywistość mierzyć większością głosów, wyznawana przezeń polska tradycja okaże się złudą. Dziś o politycznej i społecznej rzeczywistości istotnie decyduje większość. Bywa jednak, że wobec większości, jak niegdyś wobec władzy tyranów i despotów, stają przekonania jednostek i niewielkich grup ludzkich. Bywa też, że te właśnie przekonania okazują się najbardziej twórcze i z czasem porywają za sobą większość. Pieczołowicie rekonstruowana przez Zygmunta Kubiaka tradycja polskiego „jasnowidzenia” — służby społecznej i dyscypliny intelektualnej, świadomości ograniczeń rozumu i poznawczej pokory, śródziemnomorskiego umiaru i greckiej przenikliwości, bogatego języka i trwałej, mocnej formy, wielkiej Ojczyzny, która poprzez dom rodzinny prowadzi nas ku wszystkim ludziom — ta tradycja jest zapewne ideałem, lecz nie złudzeniem. Czy wszystkie jej elementy istniały kiedyś jako jednolity nurt — nie potrafię doprawdy powiedzieć. Lecz jeśli kiedykolwiek inspirowały świetne polskie umysły, jeśli tu i ówdzie realizowały się w literaturze i politycznej wizji, jeśli nadal mogą ludziom szerokich horyzontów wyznaczać drogę, to przecież bardzo dużo. Wbrew obrazoburczym i lekkomyślnym krytykom Zygmunt Kubiak usiłuje z polskiej tradycji wydobyć to, co najlepsze. Domyślam się, że w tych usiłowaniach kieruje się nie tyle marzeniem, co właśnie trzeźwością spojrzenia, która nieraz wymaga, by wartość człowieka czy kultury mierzyć ich cechami najlepszymi, nie tylko najgorszymi.