Czytelnia

Najbardziej poruszające świadectwo głębokiego przeżywania tego, co się wówczas w Polsce działo, pozostawił w swoim „Obozowym Zeszycie” z 1982 r. najwybitniejszy bodajże ukraiński poeta drugiej połowy XX wieku i dysydent jednocześnie — Wasyl Stus. Pisał on: Chyba od samego Kijowa śledzę wydarzenia w Polsce. Niech żyją rycerze wolności. Cieszy ich, Polaków, nieugiętość wobec sowieckiego despotyzmu, a ich ogólnonarodowe zrywy budzą podziw: robotnicy, inteligencja, studenci — wszyscy, oprócz wojska i policji. Ale jeżeli wydarzenia będą toczyć się w takim tempie, to jutro i wojsko ogarnie płomień. Co wtedy będą robić Breżniewo-Jaruzelscy? W totalitarnym świecie nie ma innego narodu, który by z takim oddaniem bronił swoich ludzkich i narodowych praw. Polska daje Ukrainie przykład: psychologicznie my, Ukraińcy, jesteśmy bardzo bliscy, może najbliżsi Polakom, ale nie ma u nas rzeczy podstawowej — świętego patriotyzmu, który konsoliduje Polaków. Jaka szkoda, że Ukraina nie jest jeszcze gotowa, by brać lekcję u polskiego nauczyciela. [...] Polska zapoczątkowała nową erę w totalitarnym świecie i przygotowuje jego upadek. Pytaniem otwartym pozostaje, czy polski przykład stanie się naszym. Polska podpalała Rosję przez całe dziewiętnaste stulecie, teraz kontynuuje te próby. Życzę najlepszego losu polskim powstańcom. Mam nadzieję, że policyjny reżym 13 grudnia nie zdusi świętego płomienia wolności. Mam nadzieję, że w zniewolonych krajach znajdą się siły, które poprą wyzwoleńczą misję polskich rycerzy wolności [...] Jestem zachwycony wielkością polskiego ducha i żałuję, że nie jestem Polakiem¹⁷. Dodatkowego dramatyzmu temu świadectwu dodaje fakt, iż autor tych słów, w trzy lata po ich zapisaniu, zmarł w obozie o zaostrzonym reżymie w Kuczino na Uralu.

Pośrednim dowodem na wagę legendy Solidarności dla ukraińskiego ruchu niepodległościowego był fakt, iż w momencie, kiedy na Ukrainie powstała pierwsza oficjalna organizacja opozycyjna Ukraiński Związek Helsiński, jej wysłannik, Bohdan Horyń, swoją pierwszą zagraniczną podróż odbył do Polski, by nawiązać tam kontakty z działaczami Solidarności. Z dzisiejszej perspektywy trudno przecenić wagę tamtej wizyty dla całokształtu stosunków polsko-ukraińskich.

Ukraińska emigracja

Wydarzenia polskiego sierpnia poruszyły nie tylko Wasyla Stusa. Doprowadziły one do radykalnego przewartościowania kwestii polskiej w ramach ukraińskiej emigracji. O ile przed 1980 r. tylko nieliczne środowiska ukraińskiej liberalnej emigracji skłonne były do współpracy z Polakami, głównie z paryską „Kulturą” Jerzego Giedroycia¹⁸, o tyle strajki sierpniowe i powstanie Solidarności wywołały wzmożone zainteresowanie Polską ze strony szerszych kół emigracji ukraińskiej, głównie spod znaku zagranicznego przedstawicielstwa Ukraińskiej Głównej Wyzwoleńczej Rady (UHWR).