Czytelnia

Szymon Rudnicki – ur.1938. Historyk, profesor zwyczajny, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista w zakresie historii Drugiej Rzeczypospolitej. Autor książek „Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918-1926” (1981), „Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność” (1985), „Ziemiaństwo polskie w XX wieku” (1996), jak również licznych publikacji na łamach czasopism specjalistycznych, m.in. „Polin”. Mieszka w Warszawie.

¹ Tekst ten stanowi nieco rozszerzoną wersję artykułu napisanego do księgi pamiątkowej profesora Uniwersytetu w Tel-Awiwie Emanuela Melzera.
² „Pogromy w Rosji,” „Jewrejskaja Encykłopedia”, Sankt-Peterburg bd. t.XII s. 611-617.
³ O pogromie warszawskim pisał S.Hirszhorn, „Historia Żydów w Polsce od Sejmu Czteroletniego do Wojny Europejskiej”, Warszawa 1921, s.222-235; o genezie pogromu nowe szczegóły znalazły się w jego artykule pt. „Pogrom warszawski przed 50-ciu laty”, „Nasz Przegląd” 29-31 XII 1931. Ostatnią znaną mi publikacją na ten temat jest książka A.Całej, „Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim 1864-1897. Postawy, konflikty, stereotypy”, Warszawa 1989, s.268- 278.
⁴ S. Hirszhorn, art. cyt., 29 XII 1931.
⁵ „Antoni Ksawery Sotkiewicz, biskup sandomierski 1826-1901. Zarys monograficzny”, opracował Paweł Kubicki, Sandomierz 1931, s. 57-58.
⁶ Tamże s.76.
⁷ Sotkiewicz Antoni w: „Encyklopedia katolicka” t.28, Warszawa 1903, s.187-190; „Słownik Polskich Teologów Katolickich”, t. IV Warszawa 1984, s.157-159.
⁸ Np. „Przedstawienie religii chrześcijańskiej w krótkości i praktycznie zebrane dla Żydów chcących zapoznać się z ważnym tym przedmiotem przez Towarzystwo Missionarzy Londyńskich”, Warszawa 1831, s.30.
⁹ Prałat Szymon Koziejowski (1827-1897). Ksiądz od 1852 r., proboszcz parafii Kamionka (obecnie Lublin), członek kapituły lubelskiej. List do wiernych podpisał jako administrator diecezji lubelskiej.
¹⁰ Zarówno Hirszhorn, jak i Cała, korzystali z tych cytatów.
¹¹ „List JWKs. Administratora Archidiecezji Warszawskiej przestrzegający przed podżegaczami do gwałtów na Żydach”, „Przegląd Katolicki” 14/26 V 1881 nr 21, s.1
¹² Jak pisał „Kurier Warszawski”, skierowali do niego „mniej więcej te słowa”: Przedstawiciele tutejszej gminy starozakonnych przybyliśmy, aby podziękować za wzniosłe słowa miłości i pokoju wygłoszone w imieniu Waszej Ekscelencji w kościołach katolickich. aby wyrazić przy tej sposobności nasze głębokie poszanowanie Kościoła katolickiego. Aby zapewnić o naszych uczuciach obywatelskich, o świadomości naszych obowiązków względem kraju i o usilnych staraniach z naszej strony o wpojenie tych uczuć w masy naszych współwyznawców. Postawa kościoła katolickiego znakomicie nasze zadanie ułatwia. „Wiadomości miejscowe”, „Kurier Warszawski” 20 V 1881, nr 112.
¹³ W imieniu gminy izraelickiej miasta Lublina składamy J.W. panu najserdeczniejsze podziękowania za jego wzniosłą odezwę, czytaną w ubiegłą niedzielę w katedrze lubelskiej, i gorąco nawołującą do zjednoczenia w miłości i braterstwie wszystkich bez różnicy wyznania mieszkańców tej ziemi. Przy tej sposobności poczytujemy sobie za święty obowiązek wyrazić JW. panu głęboką naszą cześć dla kościoła katolickiego, zapewnić, że szczytne słowa prawdy i pokoju odbiły się w sercach wszystkich naszych współwyznawców, w których i my ze swej strony nie przestaniemy wpajać poszanowania dla obrzędów religii katolickiej, poczucia obowiązku względem kraju, oraz miłości i szacunku dla współobywateli naszych chrześcijan. Lublin 10 czerwca 1881 r. Rabin Z.Leider; członkowie zarządu gminy: Jakub Herszenborn, Józef Sejdenman, Izaak Szejnbrun, „Z tygodnia”, „Izraelita” 12/24 VI 1881 nr 24, s.197.
¹⁴ Kiedy w dn. 13 maja 1881 r. w Warszawie napastowano publicznie ludność żydowską i urządzono jej pogrom, zaraz nazajutrz ks. administrator Sotkiewicz wystąpił z całą stanowczością [...] „Antoni Ksawery Sotkiewicz”, s.95.
¹⁵ P., „Z dziejów ostatnich dni”, „Izraelita” 8/20 V 1881 nr 19, s.155.
¹⁶ [artykuł redakcyjny] „Czas” 17 V 1881 nr 112, s.1.
¹⁷ Bracia Izraelici! Dostrzeżone u nas zostały usiłowania podburzeń, mających na celu wzbudzenie pomiędzy pewną warstwą ludności chrześcijańskiej, nienawiści i napaści na żydów. Możemy jednakże być najzupełniej pewnymi, że usiłowania te, które prawdopodobnie przez nietutejszych ludzi były podjęte, żadnych złych owoców nie wydadzą, gdyż współobywatele nasi innych wyznań, do którychkolwiek warstw ludności należą, nie dadzą się uwieść przez niecnych ludzi, aby naruszyć pokój i zgodę, jaka w kraju naszem od dawien dawna pomiędzy współwyznawcami naszemi a innymi mieszkańcami kraju panuje, ku dobru i szczęściu kraj i wszystkich obywateli jego. Tamże, s.156.
¹⁸ Lud tutejszy w najniższych nawet słojach, wytrwałym się okazuje w godnym zachowywaniu się względem współmieszkańcow izraelickiego wyznania, i kłamu ni sobie, ni napomnieniom swych duchownych przewodników – nie zadaje, „Z tygodnia”, „Izraelita” 5/17 VI 1881 nr 23, s.188.
¹⁹ A.S., „Przypomniany obowiązek”, „Prawda” 9/21 V 1881 nr 21, s.241-242.
²⁰ S.Hirszhorn, art. cyt. 29 XII 1931.
²¹ P., „Ostatnie zajścia”, „Izraelita” 18/30 XII 1881 nr 50, s.409.
²² „Korespondencja Czasu”, „Czas” 5 I 1882 nr 4, s.1.
²³ S. Hirszhorn, art. cyt. 30 XII 1931.
²⁴ „Z tygodnia”, „Izraelita” 1/13 I 1882 s.14.
²⁵ Poza Markami, obecnie te wszystkie wsie weszły w skład Warszawy.
²⁶ Czyja ręka w tym była, nietrudno odgadnąć. Sekta nihilistów w Rosji dąży do podniesienia mas przeciw rządowi, a w dalszym ciągu do obalenia istniejącego porządku społecznego, „Czas” 4 I 1882 nr 3, s. 1.
²⁷ ...cała, mówimy, prasa tutejsza, jednomyślnie, słowami najgłębszego ubolewania i oburzenia o zajściach tych się odzywa i gorąco nawołuje spółobywateli do uorganizowania pomocy dla unieszczęśliwionych, oraz przedsięwzięcia najenergiczniejszych środków, by zajścia te nigdy się nie powtórzyły, „Z tygodnia”, „Izraelita” 18/30 XII 1881 nr 50, s. 410.
²⁸ „Niwa” pisała: Jeżeli deprawacja i lekkomyślność gminu były przyczyną owych bezprawi, to niemniej lekkomyślnością byłoby sądzić, że duch nienawiści ku Żydom nie nurtuje na dnie całego społeczeństwa, fałsz i obłuda mogą zbadać działalność Żydów.
³⁸ J.Jeleński, „Rok 1881”, „Niwa” 1882, t.21, z.169, s.1. Nienawiść ku żydom nie tylko istnieje, ale nieustannie wzrasta. [...] Sentymentalne deklamacye o zgodzie społecznej, o braterstwie itd. nie zdadzą się tu na nic, mogą tylko służyć do wzajemnego mydlenia sobie oczu. Bogusław Mir, „Sprawy bieżące”, „Niwa” 1882, t.21, z.169, s. 69-70.
³⁹ Piotr Wróbel, „Przed odzyskaniem niepodległości” w: „Najnowsze dzieje Żydów w Polsce” pod red. Jerzego Tomaszewskiego, Warszawa 1993, s. 23.
⁴⁰ „Ćwierćwiecze walki. Księga pamiątkowa «Roli»”, Warszawa 1910, s. 1.
⁴¹ Arch. Archidiecezji Warszawskiej 1320/I rkp. Zachowana została ówczesna pisownia. „List JWKs. Administratora Archidiecezji Warszawskiej, przestrzegających wiernych przed podżegaczami do gwałtów na Żydach”, „Przegląd Katolicki” 14/26 V 1881 nr 21, s. 1-2
⁴² a. skreślono: w dniu wczorajszym w mieście tutejszym
⁴³ b. skreślono: u nas
⁴⁴ c. skreślono: tego Miasta
⁴⁵ ostatnich słów brak w drukowanym tekście
⁴⁶ Dla pełnego obrazu zamieszczamy list pasterski Zygmunta Koziejowskiego wydrukowany w „Gazecie Lubelskiej”. Przedruk według „Z tygodnia”, „Izraelita” 5/17 VI 1881 nr 23, s. 188-189. Zachowana pisownia oryginału.