Czytelnia

Ożywienie i czynne uczestnictwo wiernych w liturgii jest widzialnym znakiem soborowej reformy liturgicznej. Skończyła się era liturgii całkowicie sklerykalizowanej, niezrozumiałej i wyłączającej z niej wiernych. Liturgia została przywrócona ludowi Bożemu, czyli wspólnocie hierarchicznie uporządkowanej, która, wypełniając w niej ściśle określone zadania, czynnie włącza się w zbawczy dialog z Bogiem.

Ekumenizm w liturgii

Jednym z celów zwołania Soboru Watykańskiego II była kwestia zjednoczenia podzielonego chrześcijaństwa. Dokumenty soborowe poświęcają wiele miejsca zagadnieniom związanym z ekumenizmem. Problemem związku liturgii z ekumenizmem na dobre zaczęto zajmować się zasadniczo w latach siedemdziesiątych, a zatem kilka lat po ogłoszeniu Konstytucji o liturgii. W odnowionej liturgii Kościoła katolickiego widać wyraźne wpływy innych Kościołów i wspólnot chrześcijańskich. Przywrócenie znaczenia słowa Bożego w liturgii otworzyło liturgię na dialog z Kościołami i wspólnotami protestanckimi. Treść nowych modlitw eucharystycznych, zaakcentowanie epiklezy (przyzywanie Ducha Świętego nad chlebem i winem), wprowadzenie aklamacji po przeistoczeniu, kult ikon i obrazów wyraźnie nawiązują do tradycji liturgicznej Kościołów Wschodnich. Od początku lat siedemdziesiątych miało miejsce wiele wspólnych działań w dziedzinie odnowy liturgii. Do najbardziej znaczących należy zaliczyć: ekumeniczne przekłady tekstów liturgicznych; zmiany dokonane w modlitwach liturgicznych (np. modlitwa za Żydów w Wielki Piątek); międzywyznaniowe opracowania tekstów pieśni kościelnych; ekumeniczne przekłady Pisma Świętego używane w liturgii; wprowadzenie nabożeństw ekumenicznych i Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan; opracowanie ekumenicznych obrzędów przy zawieraniu małżeństwa; wspólne korzystanie z obiektów sakralnych (kaplice, cmentarze); ekumeniczne sympozja i zjazdy naukowe dotyczące liturgii; pielgrzymki papieskie i liturgiczne nabożeństwa ekumeniczne; udział duchownych innych wyznań w celebracjach liturgicznych Kościoła Katolickiego.

Właściwa droga

W bardzo skrótowo przedstawionym bilansie czterdziestolecia odnowy liturgicznej celowo zostały pominięte wszelkiego rodzaju błędy i nadużycia, które pojawiły się we wprowadzaniu reformy liturgicznej. O tych błędach można by napisać osobny artykuł, zresztą krytycy posoborowej odnowy liturgii poświęcili im całe książki.

Włoskie przysłowie powiada, że jedno drzewo, które się przewraca, robi więcej hałasu niż cały las, który rośnie. Omawiając reformę liturgiczną, chciałem zwrócić uwagę na „rosnący las”. Poza tym wydaje się, że wszelkie głosy krytyczne nie tyle powinny odnosić się do reformy jako takiej i jej założeń, ile raczej do tych, którzy ją wprowadzają w życie. Na tym etapie pycha, brak wiary (posłuszeństwo prawu liturgicznemu stanowi wyraz wiary) oraz ignorancja, wyrażająca się w nieznajomości tradycji, dokumentów i ksiąg liturgicznych, powodują wiele nadużyć, które zniekształcają czy wprost zabiją ducha reformy liturgicznej. Podstawą dla krytyki reformy liturgicznej jest często wybiórcze, powierzchowne i wyrwane z kontekstu całego nauczania Kościoła czytanie dokumentów liturgicznych. Dzięki Bogu, reforma liturgiczna jest prawdziwym „pochodem Ducha Świętego” przez Kościół i w związku z tym ludzkie niedostatki nie są w stanie jej zatrzymać.

Joseph A. Jungmann stwierdził, że Konstytucja o liturgii jest wielkim darem Boga danym w ręce człowieka. Pozytywne zmiany, które dokonały się w liturgii Kościoła po Soborze Watykańskim II, w całej rozciągłości potwierdzają słowa tego wybitnego liturgisty. Największym osiągnięciem reformy było przywrócenie liturgii ludowi Bożemu. Dziś wierni mogą uczestniczyć w liturgii w sposób świadomy i czynny i przez to włączać się w nieustannie toczącą się historię zbawienia. Odnowiona liturgia dla ludzi wierzących stała się otwartą przestrzenią zbawczego dialogu z Bogiem.

Ocena faktów zestawionych w niniejszym artykule pozwala stwierdzić, że – mimo pewnych braków, niedoskonałości i nadużyć – Kościół wybrał właściwą drogę reformy i odnowy liturgii po Soborze Watykańskim II. Trzeba także zaznaczyć, że droga ta wciąż jest nieskończona. Ciągle aktualne pozostają postulaty dotyczące formacji liturgicznej kapłanów i wiernych. Właściwa formacja pozwoli głębiej wniknąć w ducha odnowionej liturgii i uniknąć błędów i nadużyć.

ks. Dariusz Kwiatkowski – ur. 1963, doktor teologii, kapłan diecezji kaliskiej, adiunkt Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu i wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym w Kaliszu, redaktor naczelny „Kaliskich Studiów Teologicznych”, przewodniczący Wydziału Liturgii i Sakramentów w kurii diecezjalnej w Kaliszu. Autor książki „Gli effetti del sacramento degli infermi secondo l’Ordo unctionis infirmorum e il Catechismo della Chiesa Cattolica”. Publikował m.in. na łamach „Roczników Teologicznych KUL”, „Poznańskich Studiów Teologicznych” oraz „Kaliskich Studiów Teologicznych”. W Wydawnictwie WAM wydaje – w ramach podręczników metodycznych do katechezy – cykl katechez-celebracji liturgicznych dla klas IV-V oraz celebracje liturgiczne przygotowujące do przyjęcia sakramentu bierzmowania dla III klasy gimnazjum. Przygotowuje podręcznik do ćwiczeń z liturgiki dla studentów teologii.