Czytelnia

Naturalnie, są zapewne okoliczności, w których także dorosły człowiek uznaje, że jego głos nie ma żadnego znaczenia, że rzeczywiście dla wspólnoty nic się nie da zrobić. Takie właśnie okoliczności odpowiadały po ogłoszeniu stanu wojennego i faktycznym stłumieniu solidarnościowego buntu z 1980 roku za zjawisko emigracji wewnętrznej wielu szlachetnych Polaków. O ile jednak ich decyzje potrafię zaakceptować — jak decyzję Noego, wsiadającego z rodziną i dobytkiem na arkę — to współczesnym quasi-anachoretom jestem skłonny zarzucać przesadną pokorę, niezrozumienie istoty Kościoła i w efekcie egocentryczny eskapizm (tu jeszcze raz powtórzę, że poddaję krytyce także swój niegdysiejszy wybór). Nie chodzi przy tym o pyszne przekonanie, że miałbym mieć we wspólnocie wierzących rolę wyjątkową. Przeciwnie; jest ona dokładnie taka sama, jak rola wszystkich innych świeckich, którzy „stawszy się uczestnikami funkcji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej Chrystusa, mają swój udział w posłannictwie całego Ludu Bożego w Kościele i w świecie”, a „ożywieni duchem prawdziwie apostolskim, uzupełniają to, czego nie dostaje ich braciom, i pokrzepiają ducha zarówno pasterzy, jak i reszty wiernego ludu” — by zacytować dokument Drugiego Soboru Watykańskiego¹⁵. Nie sądzę, by wolno było ograniczać to „pokrzepianie ducha” do przyklaskiwania wszystkim decyzjom pasterzy, czy zdają nam się trafne, czy też nie.

Dziedzictwo, nie spadek

Nie sugeruję oczywiście, że zgodne z duchem ostatniego soboru byłoby uczynienie z Kościoła czegoś na kształt gigantycznego klubu dyskusyjnego. O obowiązku „upominania bliźniego” najpierw w cztery oczy, a potem przy świadkach, mówi jednak wyraźnie Pismo Święte (np. Mt 18,15-17). Przede wszystkim zaś należy przypomnieć, że tożsamość wspólnoty buduje nie tylko Objawienie, którego ona strzeże i które szerzy, ale i rozpowszechniony wśród jej członków sposób jego rozumienia i praktykowania, takie lub inne stosowanie Słowa do zmiennych warunków historycznych. Póki przez władze instytucjonalne nie zostanie nam zalecone milczenie, mamy obowiązek trwać w sporze (o sporach wśród chrześcijan opowiadają już Dzieje Apostolskie), a jak wskazują przypadki wielkich dwudziestowiecznych przewodników Kościoła, w rodzaju Yvesa Congara, nawet w milczeniu warto trwać, nie zabierając ze sobą, poza wspólnotę, swoich racji, jak dziecko obrażone na kolegów z piaskownicy. Ecclesia semper reformanda i dzisiejsi błądzący stają się czasem jutrzejszymi prorokami (jeszcze drastyczniejszym niż Congar przypadkiem zdaje się Jan Hus). Z zachowaniem proporcji, naturalnie.

Ostatecznie bowiem idea wiary poza Kościołem wydaje mi się wiązać z pewnym sposobem rozumienia Kościoła, które moim zdaniem nie daje się obronić. W tej perspektywie Kościół zostaje bowiem unieruchomiony, staje się tworem niepodległym historii, należącym raczej do sfery wiekuistości niż czasowości. Tradycję rozumie się wówczas jako spadek, w stosunku do którego można jedynie podjąć działania archiwizujące. Tymczasem jest ona raczej dziedzictwem, które domaga się nieustannej reinterpretacji, twórczego, aktywnego podjęcia i wzbogacenia, nim przekażemy je dalej. Jeśli serio wierzymy, że „do wolności wyzwolił nas Chrystus” (Ga 5,1), to do nas, chrześcijan, stosuje się przypowieść o talentach, których doprawdy nie należy zakopywać, „bojąc się” (Mt 25,25).