Czytelnia

Pisał filozof ludzkiej wolności, Mikołaj Bierdiajew: „Wolność ma prymat nad tradycją, ale możliwe jest akceptowanie w wolności tego, co było autentyczne w tradycji”¹⁶. W jego ujęciu Kościół — co twierdził wyznawca prawosławia, przeczuwający jednak idee ekumeniczne — jest dynamiczną rzeczywistością, której bieguny wyznaczają z jednej strony wspólnota osób, powołana do wolności przez osobowego Boga, a z drugiej — instytucja, stanowiąca nieodzowny, ale przecież skażony doczesnością pancerz, strukturę pozwalającą żywej wspólnocie przetrwać w naszym upadłym świecie. Uleganie pokusie wiary poza Kościołem jest zatem wysnuciem fałszywego wniosku z prawdziwej przesłanki: tak, owa struktura czy pancerz jest udręką, mechanizmem, który zarówno chroni Ducha przed popadnięciem w nieokreśloność, jak i tłumi Jego porywy.

Gdy Kościół jako obiektywizacja i instytucja społeczna jest uznawany za święty i bezgrzeszny, wtedy zaczyna się idolatria i niewola człowieka. Jest to skażenie życia religijnego i demoniczny element wewnątrz tego życia. Życie człowieka jest kaleczone przez wymyślone, przesadne, egzaltowane żądze religijne, narodowe, społeczne, a także przez poniżające lęki. Na tym gruncie rodzi się zniewolenie człowieka. Człowiek dysponuje zdolnością przekształcania miłości do Boga i do wyższej idei w najgorszą postać niewoli¹⁷.

Ale z drugiej strony, póki pozostajemy wewnątrz czasu, nasze wspólnotowe więzi nie mogą istnieć bez instytucjonalizacji. Jesteśmy jak głębinowe ryby, które zepchnięte w otchłań Rowu Mariańskiego uległyby zmiażdżeniu, wyciągnięte jednak na powierzchnię eksplodowałyby od wewnętrznego ciśnienia. Marzenie o spokojnym wyznawaniu wiary bez irytującego współwyznawcy, drażniącego kaznodziei, kontrowersyjnego biskupa jest w gruncie rzeczy inną odmianą tego samego szkodliwego marzenia, które podpowiada owemu współwyznawcy, kaznodziei i biskupowi, by zamiast cieszyć się ludzką różnorodnością, zrobić z nas żołnierza karnej armii: marzenia o (nieświętym) spokoju, o bezruchu, o życiu bez przyrodzonej tragiczności. Tymczasem wszystko to jest nieosiągalne, bo „czyż nie do bojowania podobny byt człowieka?” (Hi 7,1).

Z tych wszystkich powodów — wróciłem. I choć zżymam się ostatnio niezwykle często na mój Kościół, i choć znam lepszych ode mnie katolików, którzy mimo to zaczęli unikać niedzielnej liturgii, żeby nie narażać się na wysłuchiwanie pseudo-homilii o nadto doczesnym wymiarze, chciałbym móc się z nimi znowu spotkać na Mszy. Poza zgiełkiem naszych czasów przychodzi tam bowiem ważny moment, kiedy drugiemu człowiekowi podaje się rękę i mówi: „Pokój z tobą”. Nie pytając, kim jest, jak sobie radzi z Dekalogiem, ani też: na jaką partię głosuje, co myśli o in vitro i tak dalej. To spotkanie, ten uścisk dłoni trwają tylko chwilę, ale przypominają, czym mogłaby być nasza wspólnota, ku jakiej Rzeczywistości jesteśmy wzywani.

Jerzy Sosnowski

Jerzy Sosnowski — ur. 1962. Z wykształcenia historyk literatury; pisarz, eseista, dziennikarz radiowej „Trójki”. Felietonista miesięcznika WIĘŹ i członek Zespołu Laboratorium WIĘZI. Wydał m.in. Śmierć czarownicy, Ach, Szkice o literaturze i wątpieniu, Apokryf Agłai, Wielościan, Prąd zatokowy, Tak to ten, Czekanie cudu, Instalacja Idziego.

¹ S. Zasada, Generał w habicie. Opowieść o siostrze Małgorzacie Chmielewskiej i Wspólnocie Chleb Życia, Kraków 2010, s. 106.
² Cz. Miłosz, Traktat teologiczny, cyt. wg wyd.: Wiersze, tom 5, Kraków 2009, s. 219.
³ Por. np. krytykę tradycyjnego rozumienia Opatrzności: M. Bierdiajew, Zarys metafizyki eschatologicznej, tłum. W. i R. Paradowscy, Kęty 2004, s. 109. O Bierdiajewie będzie tu jeszcze mowa.
⁴ F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo, tłum. W. Berent, Warszawa 1981 (reprint wydania z 1912 r.), s. 123.
⁵ Sz. Hołownia, Nadzieje zapaterystów, „Newsweek Polska” 2010 nr 37, s. 46.
⁶ L. Kołakowski, Herezja, Kraków 2010, s. 30.
⁷ H. Masson, Słownik herezji w Kościele katolickim, tłum. B. Sęk, Katowice 1993, s. 148.
⁸ L. Kołakowski, Herezja, dz. cyt., s. 76-77.
⁹ Cyt. za: R. Przybylski, Pustelnicy i demony, Kraków 1994, s. 33.
¹⁰ Odrodzenie religijne — między teokracją a New Age. Z profesorem Stefanem Swieżawskim rozmawiają Karol Tarnowski i Stefan Wilkanowicz, „Znak” 1992 nr 10 (449), s. 67-68.
¹¹ R. Przybylski, Pustelnicy, dz. cyt., s. 13-14.
¹² F. Nietzsche, Tako rzecze, dz. cyt., s. 82.
¹³ N. Kazantzakis, Ostatnie kuszenie Chrystusa, tłumaczenie z języka angielskiego J. Wolff, Poznań 1992, s. 219.
¹⁴ T. Halk, Noc spowiednika. Paradoksy małej wiary w epoce postoptymistycznej, tłum. A. Babuchowski, Katowice 2007, s. 233.
¹⁵ Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, par. 2 oraz 10.
¹⁶ M. Bierdiajew, Niewola i wolność człowieka, tłum. H. Paprocki, Kęty 2003, s. 79.
¹⁷ Tamże, s. 179.