Czytelnia

Eva Feldmann

„Wyobrażałem sobie Polaków bardziej polskimi…”

Co młodzi Niemcy sądzą o swoich polskich sąsiadach? Z wielu względów odpowiedź na to pytanie jest trudna i nie pozbawiona sprzeczności. Wraz z otwarciem Europy znikają także dawne granice w sposobie myślenia. Dla młodzieży integracja europejska stała się już normalnym zjawiskiem; ci sami przecież młodzi ludzie byli w chwili upadku muru jeszcze dziećmi w wieku mniej więcej 10 lat. Jednocześnie jednak odżywają uprzedzenia, a stare stereotypy nabierają wiatru w żagle. Obraz, który uzyskaliśmy w badaniach, jest niejednolity i tylko z trudem daje się ująć. Czy Polacy są lubiani w Niemczech? W 1995 roku 48% Niemców odpowiedziało „tak”, a 44% „nie” (Infas). Sposób, w jaki postawiono to pytanie, nie jest już jednak właściwy, chociaż jest rzeczą aż nadto ludzką, aby zadawać sobie pytanie, czy ktoś inny mnie jeszcze lubi.

O co w tym pytaniu tak naprawdę chodzi? Z pewnością chodzi o nastawienie młodych Niemców wobec swoich rówieśników w Polsce, o cechy wspólne i różnice w sposobie myślenia i działania młodych pokoleń na Wschodzie i na Zachodzie, o rodzaj testu, czy i w jaki sposób zmieniona sytuacja polityczna znajduje odzwierciedlenie w społeczeństwie. Ponieważ młodzieży przypisuje się otwartość, innowacyjność i spontaniczność, chodzi też o oczekiwania dorosłego pokolenia wobec młodzieży. W ten sposób owo pytanie jest czymś więcej niż tylko pytaniem o opinię samej młodzieży. Zawarte jest w nim również pytanie, skąd młodzież ma to właśnie, a nie inne nastawienie. To nauczyciele, rodzice i środki masowego przekazu – nie jest to żadne nowe stwierdzenie – odgrywają w kształtowaniu poglądów młodzieży decydującą rolę.

Wyobrażalem sobie Polaków bardziej polskimi, niż są w rzeczywistości – do tego wniosku doszedł 17-letni uczeń po pobycie w Polsce w ramach polsko-niemieckiej wymiany młodzieży. Można się wprawdzie podśmiewać z tej odpowiedzi, spytać jednak trzeba, jaki wydźwięk miał dla ucznia przymiotnik „polski” przed odbyciem podróży – najwyraźniej negatywny. O co więc chodzi w tych starych uprzedzeniach? Oto co pisze gimnazjalista z 11 klasy w tej samej ankiecie: stereotypowi, że Polacy jakoby kradną, mogę zaprzeczyć¹. Czy ten człowiek czegoś się nauczył? Z całą pewnością tak, ale skąd wzięła się u niego wcześniejsza opinia i jak ma się rzecz z jego innymi stereotypami?

Jeżeli dać wiarę ankietom z ostatniego okresu (a chyba trzeba tak uczynić), to młodzież niemiecka ani ze wschodniej, ani z zachodniej części Niemiec nie odczuwa do Polaków sympatii. Tylko Turcy i Arabowie znajdują się na jeszcze gorszych miejscach². Polacy zaliczają się w Niemczech do jednej z najmniej lubianych narodowości i nie wzbudzają wśród młodzieży specjalnego zainteresowania. Po prostu Francja jest mi bliższa, szczerze mówiąc – takie przekonanie wyraził młody człowiek z Lipska³. „Szczerze mówiąc” umiejscawianie obcokrajowców na skali sympatii jest bardzo dowolne i świadczy o pewnym zarozumialstwie: 41% młodych Niemców jest nawet zdania, że na całej linii przewyższają oni Polaków⁴. Wyniki badań ankietowych są wprawdzie tylko wycinkiem rzeczywistości, jednak te odpowiedzi mimo to nie mogą napawać zadowoleniem.