Czytelnia

Zamiast skłaniać do refleksji i rachunku sumienia, jak chciałby autor, ta książka będzie wywoływać u wielu reakcje odrzucenia. Inaczej niż „Sąsiedzi”, którzy mówili o nieznanych wcześniej faktach i wywołali prawdziwy wstrząs, „Strach” takiej roli raczej nie odegra. Także dlatego, że Polacy uczciwy i bolesny rozrachunek ze swoimi postawami wobec Żydów podjęli już kilka lat temu, za sprawą poprzedniej książki Grossa, czego sam jej autor zdaje się nie doceniać. Można nie w pełni być usatysfakcjonowanym jego dotychczasowymi rezultatami, można wyrażać ubolewanie, że w Jedwabnem w trakcie uroczystości żałobnych w lipcu 2001 r. nie było ani jednego polskiego biskupa, że nie są tylko marginesem życia publicznego ci, którzy nie chcą przyjąć prawdy o zbrodniach popełnionych na Żydach. Nie należy jednak zamykać oczu na to, że wielki rachunek sumienia już się rozpoczął, na temat stosunków polsko-żydowskich powstają kolejne książki, oparte na nowych badaniach naukowych, np. o szmalcownikach¹⁸. Po debacie na temat Jedwabnego oskarżycielski, brutalny ton „Strachu” niczemu dobremu nie może służyć. Nie ma już potrzeby rozbijać nim muru milczenia i obojętności.

Paweł Machcewicz – ur. 1966. Historyk XX wieku, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, docent w Instytucie Studiów Politycznych PAN; w latach 2000-2005 dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN. Redaktor (wraz z Krzysztofem Persakiem) i współautor dwutomowego wydawnictwa „Wokół Jedwabnego” (2002), autor m.in. książek: „Polski rok 1956” (1993), „Władysław Gomułka” (1995), „Emigracja w polityce międzynarodowej” (Biblioteka „Więzi”, 1999), „<>. Walka z Radiem Wolna Europa 1950-1989” (2007). Mieszka w Warszawie.

¹ Bożena Szaynok, „Polacy i Żydzi. Lipiec 1944-lipiec 1946”, w: „Wokół pogromu kieleckiego”, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, Warszawa, 2006, s. 15.
² Krystyna Kersten, „Polacy. Żydzi. Komunizm. Anatomia półprawd 1939-68”, Warszawa 1992; Bożena Szaynok, „Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946”, Wrocław 1992; Anna Cichopek, „Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945 r.”, Warszawa 2000.
³ Bernadetta Nitschke, „Wysiedlenie czy wypędzenie. Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945-1949”, Toruń 2001, s. 239-241.
⁴ Ł. Kamiński, „Ukraińcy w COP Jaworzno w 1947” r., w: „Obóz dwóch totalitaryzmów. Jaworzno 1943- 1956”, t. 1, Jaworzno 2007, s. 75; Grzegorz Motyka, „Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943-1948”, Warszawa 1999, s. 411.
⁵ Maciej Korkuć, „Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944-1947)”, Kraków 2002, s 25.
⁶ G. Motyka, dz. cyt., s. 244, 254.
⁷ Rafał Wnuk, „Lubelski Okręg AK, DSZ i WiN 1944-1947”, Warszawa 2000, s. 218.
⁸ Witold Piecuch, „Wielka noc w Kańczudze”, „Gazeta Wyborcza”, 2-3 marca 2002.
⁹ „Przedziwna cisza. Z dr. Zbigniewem Nawrockim i Grzegorzem Ustaszem rozmawia Piotr Lipiński”, „Gazeta Wyborcza”, 2-3 marca 2002.
¹⁰ „Andrzej Paczkowski, „Żydzi w UB: próba weryfikacji stereotypu”, w: „Komunizm. Ideologia, system, ludzie”, red. Tomasz Szarota, Warszawa 2001, s. 197.
¹¹ B. Szaynok, „Pogrom…”, dz. cyt., s. 27-28.
¹² Cytat za: taż, „Polacy…”, dz. cyt., s. 23.
¹³ Maria Dąbrowska, „Dzienniki powojenne 1945-1965”, t. 1, Warszawa 1996, s. 52.
¹⁴ Cytat za: J. Żaryn, „Hierarchia Kościoła katolickiego wobec relacji polsko-żydowskich w latach 1945- 1947”, w: „Wokół …”, dz. cyt., s. 99.
¹⁵ Na temat strajków łódzkich robotników zob. Ł. Kamiński, „Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944- 1948”, Toruń 2000, s. 94-95.
¹⁶ Marcin Zaremba, „Mit mordu rytualnego w powojennej Polsce. Archeologia i hipotezy”, „Kultura i Społeczeństwo” 2007 nr 2, s. 91-135. Skrócona wersja tekstu ukazała się wcześniej w „Więzi” w 2007 r.: „Oni mordują nasze dzieci! Mit mordu rytualnego w powojennej Polsce”, cz. I: „Archeologia”, nr 10, s. 90-109, cz. II: „Hipotezy”, nr 11-12, s. 96-112.
¹⁷ Bardzo ciekawą książkę na temat propagandy hitlerowskiej w Polsce opublikował Tomasz Głowiński („O nowy porządek europejski. Ewolucja hitlerowskiej propagandy politycznej wobec Polaków w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945”, Wrocław 2000), ale jego ustalenia praktycznie nie są wykorzystywane przez badaczy zajmujących się polskim antysemityzmem po wojnie.
¹⁸ Spośród wielu ważnych prac, które się ukazały w ostatnich latach, warto wymienić następujące: Jan Grabowski, „ Szantażowanie Żydów w Warszawie 1939-1943”, Warszawa 2004; Barbara Engelking, „. Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940-1941”, Warszawa 2003. Fundamentalne znaczenie ma obszerne opracowanie Dariusza Libionki „ZWZ-AK i Delegatura Rządu RP wobec eksterminacji Żydów polskich”, a także inne teksty zamieszczone w tomie „Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały”, red. Andrzej Żbikowski, Warszawa 2006.