Korepetycje z Jana Pawła II

Elżbieta Adamiak

Perspektywy nowego feminizmu

Rana po śmierci Jana Pawła II jest zbyt świeża, a dystans czasowy zbyt bliski, by podejmowane próby syntezy znaczenia jego pontyfikatu były wyczerpujące. Nie zastąpią pogłębionej lektury jego dzieł – w tym przypadku pod kątem stanowiska Papieża wobec tzw. kwestii kobiecej, czyli feminizmu.

W tej dziedzinie Jan Paweł II kroczył śladami swoich poprzedników, których imiona obrał jako biskup Rzymu. Jan XXIII przeszedł do historii jako pierwszy papież pozytywnie oceniający promocję kobiety w świecie współczesnym (w encyklice „Pacem in terris”, 1963). Paweł VI po raz pierwszy w historii nadał godność Doktora Kościoła, czyli świętego nauczyciela Kościoła wyróżniającego się wybitną wiedzą teologiczną, dwóm kobietom: Teresie Wielkiej i Katarzynie ze Sieny (1970). Jan Paweł II jest z kolei pierwszym papieżem, który tematyce kobiecej poświęcił oddzielny dokument – list apostolski „Mulieris dignitatem” o godności i powołaniu kobiety (1988). Inne jego dokumenty bezpośrednio odnoszące się do kobiet, jak list apostolski „Ordinatio sacerdotalis” o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom (1994) czy List do kobiet całego świata, wydany z okazji Światowej Konferencji ONZ w Pekinie (1995), jak również wzmianki w wielu innych, których nie sposób tu wymienić, stanowią wyraźne świadectwo tego, że tematyka kobieca należy do stałych, istotnych elementów posłannictwa Kościoła wobec społeczeństwa i do ważnych zadań związanych z wewnętrzną odnową Kościoła.

Treść nauczania Jana Pawła II o kobiecie podlegała i podlega różnorodnym, wręcz przeciwstawnym ocenom. Wydaje się, że częściowo wynika to z charakteru jego nauczania. Najważniejszy w tym względzie list apostolski „Mulieris dignitatem” ujął Papież w formę rozważania, a nie systematycznego wykładu. Stąd i na najistotniejsze w debatach feministycznych ostatnich dekad pytania antropologiczne: Co to jest kobiecość? Jak konstruuje się pojęcie „kobieta”, tak by obejmowało wszystkie kobiety i odnosiło się tylko do nich, a nie innej grupy osób? – nie znajdziemy w papieskim nauczaniu bezpośredniej odpowiedzi. Jan Paweł II jakby w sposób oczywisty zakładał odpowiedź na to pytanie. Domyślać się jej możemy m.in. z autobiograficznych wypowiedzi: Wszystko to, co napisałem na ten temat [postawy wobec kobiety] w “Mulieris dignitatem”, nosiłem w sobie od bardzo młodych lat, w pewnym sensie od dzieciństwa (“Przekroczyć próg nadziei”, s. 159). Jest to więc wizja kobiecości raczej tradycyjna, w której niewiasta jest drugim „ja” we wspólnym człowieczeństwie („Mulieris dignitatem”, 6), a głównym powołaniem kobiety jest macierzyństwo – jakkolwiek bardzo szeroko przez Papieża rozumiane.

Nie tu widzę przełom w nauczaniu Jana Pawła II w tematyce kobiecej. Ważniejsze wydaje się odnowione spojrzenie na jednostronnie męski język naszego nauczania o Bogu („Mulieris dignitatem”, 8) czy teologiczne znaczenie Jezusowego podejścia do kobiet (tamże, 12-16). Winniśmy z nich wyciągać konsekwencje również dla wartej szerszego rozwinięcia teologicznej antropologii kobiety, wolnej od określania z góry tego, kim kobiety mają być, a więc jakiejś formy paternalizmu.