Czytelnia

Zrodziło się w II-III wieku, kiedy wzmagała się już i tak bardzo silna konfrontacja chrześcijańsko-żydowska. Obie wspólnoty zgodnie współdziałały we wzajemnym obrzucaniu się inwektywami. Jednym ze składników tej konfrontacji były próby wykazania wyższości własnej tradycji religijnej, a zatem negowania religijnej i teologicznej roli drugiej strony, traktowanej jako przeciwnik czy wręcz wróg.

Zarazem pamiętajmy, że Kościół przypominał, iż Żydzi nie ponoszą zbiorowej odpowiedzialności za śmierć Jezusa Chrystusa. Uczynił to np. na Soborze Trydenckim w 1546 roku. Ale dramat polegał na tym, że wzajemne myślenie o sobie pozostawało przez wieki konfrontacyjne. Wydawało się więc, że obustronne teologizowanie o sobie może być tylko negatywne.

Co to jest antysemityzm i antyjudaizm?

Powiedziałbym, że istnieje antyżydowskość, antyjudaizm i antysemityzm. Antyżydowskość ma głównie podłoże społeczne i obyczajowe. Antyjudaizm jest niechęcią wobec judaizmu, a więc zawiera pewną nośność teologiczną czy religijną. Może wynikać z jakiegoś przeświadczenia o niekonieczności czy braku potrzeby istnienia judaizmu, z niezrozumienia Starego Testamentu lub z mylnej oceny współczesnego żydowskiego życia religijnego. Może też wynikać z nieznajomości własnej tradycji religijnej, którą broni się kosztem judaizmu. Antysemityzm jest zjawiskiem rasistowskim i oznacza niechęć, nienawiść, wrogość wobec Żydów jako takich. Jest czymś, co niesie w sobie zalążek zbrodni. Antyżydowskość czy antyjudaizm nie mają tak ogromnego potencjału wrogości, z którego by wynikała chęć eksterminacji Żydów czy judaizmu.

Niestety, Żydzi nie używają pojęcia antyżydowskości czy antyjudaizmu. Wszystko jest przez nich sprowadzone do antysemityzmu, np. jeżeli ktoś napisze kredą na ścianie jakieś antyżydowskie zdanie — jest ono tak samo określane jak zbrodnia Hitlera. To jest niebezpieczne nawet dla samych Żydów. Być może z żydowskiego punktu widzenia jest sprawą obojętną, czy się cierpi z powodu antyżydowskości, antyjudaizmu czy antysemityzmu, ale dla stosunków chrześcijańsko-żydowskich nie jest to obojętne. Przypisywanie chrześcijaństwu elementów rasistowskiego antysemityzmu i wkładanie chrześcijaństwa do jednego worka z nazizmem jest szkodliwe i nie można się na to godzić.

Może jednak w jakimś stopniu chrześcijańskie nauczanie o Żydach stanowiło podglebie dla nazistowskiej ideologii rasowej?

Żydzi i chrześcijanie współistnieli obok siebie przez kilkanaście stuleci. Zdarzały się nieszczęścia i pogromy, niekoniecznie z racji teologicznych czy religijnych, lecz i ze względu na antyżydowskość — napięcia o profilu społecznym, które zdarzały się również między samymi chrześcijanami i między samymi Żydami. Ale nigdy nie pojawiła się w chrześcijaństwie teza o potrzebie fizycznej eksterminacji Żydów! Wyprowadzanie Ustaw Norymberskich z dzieł Ojców Kościoła czy sztandarowego dzieła Adolfa Hitlera „Mein Kampf” z Ewangelii i nauczania tychże Ojców Kościoła to ucieczka od refleksji nad prawdziwą naturą nazizmu. Trzeba jednak przyznać, że rozmaite składniki chrześcijańskiego antyjudaizmu i antyżydowskości przyczyniły się do stępienia wrażliwości na los prześladowanych i okrutnie mordowanych Żydów.

DRN mówi: „Kościół nie może zapomnieć, że za pośrednictwem owego ludu (...) otrzymał objawienie Starego Testamentu”. Czy nie jest to próba zawłaszczenia sobie Starego Testamentu przez Kościół?

„Podzielonego nie ubywa” — mówi staropolskie porzekadło. Jeżeli Biblię dzielą między siebie wyznawcy chrześcijaństwa i judaizmu, to nie znaczy, że ktoś ma jej więcej, a ktoś inny mniej. Ona należy do jednych i drugich. Dialog powinien polegać nie na tym, że się kłócimy o zawłaszczanie, ale na tym, że jedni i drudzy robimy na swój sposób właściwy użytek z Ksiąg Świętych i z Objawienia, jakie jest w nich zawarte. Jeżeli obie strony pozostaną wierne orędziu Biblii, można będzie odstąpić od stawiania zarzutów o zawłaszczenie.