Czytelnia

Bezpieka zauważała jego negatywne stanowisko i w listopadzie 1976 r. otworzyła sprawę operacyjnego rozpracowania (tak kwalifikowano sprawy przeciw czynnym opozycjonistom), której nadano kryptonim „Lis”. Zapewne w tym czasie założono też w jego mieszkaniu podsłuch. W styczniu 1978 r. dano mu jednak paszport na roczne stypendium w Woodrow Wilson International Center. Podczas pobytu w Ameryce spotkał i nawiązał kontakty z wieloma wybitnymi dziennikarzami, intelektualistami i ekspertami, którym tłumaczył zawiłość polskich spraw.

Gdy wrócił wiosną 1979 r., aktywnie włączył się do działalności Towarzystwa Kursów Naukowych. Po latach wspominał, że taka działalność „stwarzała nadzieje na formowanie kultury politycznej młodego pokolenia”⁵, a także była „próbą obrony honoru inteligencji polskiej”⁶. Został członkiem Rady Programowej TKN, w jego mieszkaniu odbyło się szereg jej posiedzeń, na których projektowano program zajęć, planowano wydawnictwa, omawiano sprawy finansowe. Po powstaniu kolejnego skupienia krytycznej inteligencji — Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” — Geremek należał do zwolenników nawiązania stałych kontaktów między TKN a DiP.

W lutym 1980 r. Geremek udzielił wywiadu Barbarze Kalergi, znanej dziennikarce radia austriackiego. Określił się w nim ideowo jako przedstawiciel polskiej lewicy, który podobnie jak jego przyjaciele, uważa się za spadkobiercę tradycji PPS. Szeroko przedstawiał sytuację polityczną w Polsce i różne nurty opozycji. Oceniał, że mimo zaostrzonej po sowieckiej interwencji w Afganistanie sytuacji międzynarodowej, politykę PZPR determinują inne zjawiska: siła Kościoła i zła sytuacja ekonomiczna, w tym zadłużenie kraju. „Dlatego też Polska, zdaniem Geremka, musi niezależnie od określonych warunków geopolitycznych, prowadzić swą «specyficzną politykę». Wpływają na to również silne tradycje walk niepodległościowych, pielęgnowane w Polsce, co ZSRR musi brać pod uwagę.” Na pytanie o oczekiwania opozycji wobec Zachodu „wyraził życzenie, aby kraje zachodnie wzięły pod uwagę to, że Polska, Węgry, Czechosłowacja są swą tradycją historyczną związane z Europą, mimo istnienia bloków politycznych”⁷.

Tak więc jeszcze przed Sierpniem był Geremek postacią bardzo znaczącą w środowisku opozycyjnym, jednym z głównych przywódców intelektualnych i organizacyjnych TKN, zmierzającym także do poszerzenia jego formuły w kierunku środowiska politycznego i szukania wspólnej płaszczyzny z grupą DiP. Z tego czasu pochodzi też jego bliska znajomość i dobre porozumienie z Tadeuszem Mazowieckim, także członkiem kierownictwa TKN.

„Solidarność”

Punktem wyjścia zaangażowania warszawskich intelektualistów była obawa, aby protest robotniczy nie został krwawo stłumiony tak jak poprzedni, w grudniu 1970 r. Inicjatywa wystąpienia z apelem popierającym gdańskich robotników, a zarazem przestrzegającym władze przed represjami i zachęcającym do podjęcia negocjacji ze strajkującymi, rodziła się między innymi w mieszkaniu Geremka. O podpisy zwracano się do członków TKN, DiP oraz pisarzy i naukowców różnych środowisk sympatyzujących z opozycją. Podpisany przez 64 osób apel Geremek złożył 20 sierpnia w Biurze Podawczym KC PZPR. Nazajutrz do jego mieszkania wkroczyła SB i przeprowadziła rewizję. W południe 22 sierpnia Geremek i Mazowiecki pojechali samochodem do Gdańska, a koło północy spotkali się w stoczni z Lechem Wałęsą, który zapytał: „konkretnie w czym możecie nam pomóc? No i zaczęła się rozmowa, że można by było przy komitecie strajkowym powołać zespół ekspertów”⁸.