Czytelnia

Prozelityzm i nawracanie pozostają kwestią sporną zarówno dla Żydów, jak i dla chrześcijan, ponieważ prawda nie jest względna, a zatem zasadnicze roszczenia judaizmu i chrześcijaństwa do prawdy są nie tylko różne, ale wzajemnie się wykluczają. Najwyższa postać uwielbienia Pana Boga Izraela odbywa się albo poprzez Torę i tradycję ludu żydowskiego, albo w Chrystusie i tradycji Kościoła. Wybór dokonuje się w taki właśnie sposób w wyniku historycznego pochodzenia judaizmu i chrześcijaństwa: obie tradycje mają początek w historii Izraela przedstawionej w Biblii Hebrajskiej. Różnice między nami dotyczą przeto tego samego Boga, który po raz pierwszy ukazał się w tej właśnie historii.

Nie można żyć jednocześnie jako Żyd i jako chrześcijanin. Można by powiedzieć, że dla Żyda największą pokusą jest chrześcijaństwo, a dla chrześcijanina – judaizm. To wyjaśnia, dlaczego Żydzi i chrześcijanie mają tak wiele do omówienia, a także dlaczego w dialogu żydowsko-chrześcijańskim stawka jest tak wysoka.

5. Unikanie triumfalizmu

Triumfalizmem jest upieranie się, że wyłącznie mojej wspólnocie została już dana nie tylko prawda najwyższa, ale i ostateczna. Triumfalizm zatruwa dialog przed jego rozpoczęciem. My Żydzi ulegamy triumfalizmowi, gdy zakładamy, że chrześcijaństwo nie jest niczym innym niż wypaczoną formą judaizmu. Chrześcijanie ulegają triumfalizmowi, gdy zakładają, że judaizm jest jedynie poprzednikiem chrześcijaństwa. Triumfaliści sądzą, że w obu religiach nie ma elementów wspólnych, które można odkryć, a zatem w dialogu niczego nie można się nauczyć. Jednakże takie twierdzenie jest historycznie fałszywe. Jest także niebezpieczne, ponieważ uniemożliwia nam budowanie obszarów pokoju pomiędzy nami.

Żydowskie i chrześcijańskie oczekiwanie końca czasów zaprzecza triumfalistycznemu założeniu, że różnice między nami są ostateczne. Dla Żydów istnieje czas zwany „dniami mesjańskimi”, chrześcijanie nazywają go „Drugim Przyjściem”. W oczekiwaniu tego czasu, gdy ludzka historia dobiegnie kresu, a na ziemi zostanie ustanowione Królestwo Boże, Żydzi i chrześcijanie oczekują wiekuistego Bożego odkupienia Izraela, całej ludzkości, a nawet całego wszechświata. Koniec czasów to będzie pora, gdy – inaczej niż obecnie – „będzie dla Pana królestwo” (Ab 1,21).

Co jednak z tymi Żydami, którzy twierdzą, że właśnie na końcu czasów nastąpi oczywisty triumf judaizmu, i co z tymi chrześcijanami, którzy utrzymują, że przy Drugim Przyjściu zatriumfuje chrześcijaństwo? Musimy odpowiedzieć, że sąd ostateczny nad całą ludzką historią jeszcze się nie rozpoczął. „Ani oko nie widziało, żeby jakiś bóg poza Tobą czynił tyle dla tego, co w nim pokłada ufność” (Iz 64,3). Świat, który ma nadejść (olam ha-ba), ta nadchodząca przyszłość (l'atid la-vo), jest tajemniczy. Leży po drugiej stronie naszego obecnego horyzontu. Dlatego Żydzi i chrześcijanie nie mogą uznawać za ostatnie słowo swych tradycji z przeszłości ani swych wysiłków i różnic w teraźniejszości.

Różniące się twierdzenia judaizmu i chrześcijaństwa są jedynie tymczasowe. To, co Bóg uczyni u kresu historii, będzie z pewnością wystarczająco radykalne, by zaskoczyć wszystkich – Żydów, chrześcijan i wszelkich innych, którzy tu i teraz oczekują tego czasu.

tłum. Tomasz Wiścicki

David Novak – ur. 1941, teolog, filozof, rabin. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie w Chicago oraz literaturoznawcze i teologiczne w Jewish Theological Seminary of America, doktoryzował się z filozofii na Uniwersytecie Georgetown. W latach 1966-1989 rabin w różnych żydowskich wspólnotach w USA. Od 1981 roku wykłada na uniwersytetach w USA, Wielkiej Brytanii i Kanadzie – obecnie na Uniwersytecie w Toronto. Autor 11 książek, m. in. „Jewish-Christian Dialogue: A Jewish Justification” i „Covenantal Rights: A Study in Jewish Political Theory”, oraz licznych artykułów. Założyciel żydowskich instytucji badawczych, sekretarz-skarbnik w Institute on Religion and Public Life w Nowym Jorku (kierowanym przez ks. Richarda Johna Neuhausa), członek rady wydawanego przez tę instytucję miesięcznika „First Things”. Mieszka w Toronto.

David Novak jest głównym autorem żydowskiej deklaracji o chrześcijanach i chrześcijaństwie „Dabru emet”. Powyższy tekst jest tłumaczeniem wprowadzenia do książki „Christianity in Jewish Terms”, którą opublikowano wraz z „Dabru emet”. W maju 2001 r. prof. Novak przyjechał do Polski na zaproszenie redakcji „Więzi”.