Czytelnia

To z kolei będzie wymagać rozwinięcia samej tradycji wojny sprawiedliwej. Jak mamy rozumieć klasyczne składniki „słusznej przyczyny”? Czy uprzedzające, ukierunkowane działania zbrojne dla zapobieżenia użyciu broni masowego rażenia odpowiadają klasycznemu pojęciu „słusznej przyczyny” jako „odparcia agresji”? Aby w pełni przemyśleć implikacje nauczania Ojca Świętego, że „interwencja humanitarna” jest obowiązkiem moralnym w obliczu zagrażającego lub dziejącego się ludobójstwa albo masowego głodu – czy trzeba powrócić do dawnego pojęcia „słusznej przyczyny”, według którego „ukaranie za zło” stanowi prawowity casus belli?

Kwestie „prawowitej władzy” także pilnie potrzebują zbadania. Czy istnieje moralna (a nie jedynie wynikająca z roztropności) przyczyna, dla której badacze problemu wojny sprawiedliwej obstają przy tym, że jakiekolwiek prawowite działania zbrojne muszą się dziś odbywać z upoważnienia lub z przyzwoleniem ONZ? Czy istnieją okoliczności, w których jednostronne działania zbrojne mogą służyć celowi ustanowienia tranquillitas ordinis? Co oznacza kryterium ad bellum wojny jako „ostateczności” – w świecie, w którym chwiejne, agresywne reżimy mogą posiadać broń masowego rażenia oraz środki ich przenoszenia o dalekim zasięgu? Czy istnieją okoliczności, w których środek używany „w ostateczności” może oznaczać środek „jedyny”, biorąc pod uwagę naturę reżimów, których on dotyczy? I wreszcie: czy tradycja wojny sprawiedliwej powinna przekroczyć wywodzące się zasadniczo z pokoju westfalskiego pojęcie suwerenności państwa narodowego – wobec pojawienia się państw ze swej istoty zagrażających światu z powodu swej ideologii i możliwości wojskowych?¹²

Wszystkie te kwestie wymagają pilnej uwagi. Katolicka teoria stosunków międzynarodowych leży odłogiem przez większą część ostatnich czterdziestu lat. Czas, by tchnąć w nią nowe życie i rozwinąć ją jako ważny składnik doktryny społecznej Kościoła.

Rodząca się gospodarka globalna i środowisko naturalne

Encyklika „Centesimus annus” postawiła mnóstwo istotnych kwestii do dalszego rozważania. Zawarta w niej fenomenologia życia gospodarczego sugeruje możliwość, że istnieją „prawa” ekonomiczne, wpisane w kondycję ludzką w sposób analogiczny do prawa moralnego. Dociekanie, czym mogłyby być te „prawa”, powinno stać się przedmiotem badań w najbliższych latach. W różnych krajach podejmowane są ważne eksperymenty reformy opieki społecznej. W rozwinięciu doktryny społecznej w pierwszych dekadach nowego wieku pomoże badanie tych eksperymentów w świetle zawartej w „Centesimus annus” krytyki państwa opiekuńczego, nauczania tej encykliki o ubóstwie jako o wykluczeniu oraz jej aprobaty dla strategii zwiększania możliwości biednych, tak aby mogli się włączyć w sieć produktywności i wymiany.