Czytelnia

— Wywiad, o którym rozmawiamy, może mocno zamącić w głowach ludziom młodym, nie pamiętającym komunizmu. Bo co mają oni myśleć, gdy czytają, że gen. Kiszczak razem z biskupami chciał, żeby nie było więźniów politycznych? Na jednej płaszczyźnie stawiani są: człowiek, który ludzi do tych więzień wsadzał, i biskupi, którzy — mniej lub bardziej zręcznie, mniej lub bardziej skutecznie — starali się ich stamtąd wyciągać. To są konsekwencje myślenia o tej walce jako o grze. Bo skoro toczy się gra, to i Kiszczak, i biskupi mieli w pewnym momencie wspólny interes - żeby więźniów politycznych nie było.

— To prawda. Ludziom mniej zorientowanym w realiach historycznych może to zamącić w głowach. Fakt, że biskupi próbowali chronić i uwalniać więzionych obywateli, a szef policji autorytarnego państwa starał się z nimi o tym rozsądnie rozmawiać — nie oznacza, że wspólnie bronili oni jednej sprawy. Episkopat bronił praw człowieka, a Kiszczak bronił przede wszystkim swojej władzy i swojego systemu. Robił to rozsądnie i za to można go pochwalić, ale bronił siebie i czegoś, co dla większości Polaków było wrogie i obce.

Trzeba jednak podkreślić, że mieliśmy w Polsce do czynienia z Jaruzelskim i Kiszczakiem, a nie z Ceauescu i Securitate. Różnica była znaczna.

— Jak Pan sądzi, po co powstał ten wywiad-rzeka?

— Nie wiem. Może jest to trochę idée fixe Adama Michnika, pragnącego pokazać, że generałowie dokonali czynów o tak wielkim znaczeniu, że „sto tysięcy razy” odkupili swoje dawne grzechy i trzeba im w związku z tym przebaczyć? Proste rozwiązania są prawdopodobne, nie należy ich wykluczać. I choć nie chcę być naiwny, to zakładam, że jest to interpretacja możliwa. Z powodu historycznych zasług Michnik nie chce ich rozliczać.

Ale ma to oczywiście daleko idące implikacje. Jest przecież Instytut Pamięci Narodowej...

— ...którego konsekwentnym krytykiem był właśnie Adam Michnik.

— Jest jeszcze hipoteza przygotowywania sojuszu SLD-UW, ale nie uważam jej za uzasadnienie tego wywiadu, bo przecież do tego wspólna wizja historii nie jest potrzebna. A politycznych przesłanek do takiego sojuszu nie ma.

A może jest to dalszy ciąg sesji porównawczej „Hiszpania—Chile—Polska” organizowanej przez „Gazetę Wyborczą”, jaka odbyła się ponad rok temu? Zbigniew Brzeziński mówił wtedy w podsumowaniu, że tych trzech doświadczeń nie da się ustawić na jednej płaszczyźnie. Pinochet ustąpił bowiem przed namacalną siłą, gdy został do tego zmuszony. Król Juan Carlos i jego ludzie, mając wolę demokratyczną, świadomie i dobrowolnie postanowili stworzyć nowe społeczeństwo. Natomiast polscy generałowie usiłowali zachować władzę przy pomocy sprytnej gry politycznej, ale nie bardzo im się to udało. Myśmy wierzyli, że im się nie uda i przypadkiem, nie przypadkiem — wyszło to na korzyść Polski.

Wynik tamtej konferencji był taki, że władcy Polski komunistycznej byli dużo lepsi od Pinocheta, ale dużo gorsi od Juana Carlosa.

— Czyżby Adam Michnik usiłował nas dzisiaj przekonywać, że Jaruzelskiego i Kiszczaka należy stawiać na tej samej płaszczyźnie co króla Juana Carlosa?

— Niewątpliwie jest jakieś osobiste zafascynowanie Michnika Jaruzelskim, ale propozycja postawienia go na jednej płaszczyźnie z królem Hiszpanii nie da się obronić.

— A może chodzi tu o spór o kształt polskiej świadomości historycznej? Adam Michnik konsekwentnie samodzielnie prowadzi przecież taki spór.

— Jeśli tak, to trzeba temu stawić czoło, zwłaszcza dlatego, że wielu ludzi traktuje dość obojętnie tamte sprawy. Choć sam jestem „człowiekiem PRL” — w tym sensie, że większość życia spędziłem w tym państwie, przeżywając wraz z innymi jego osiągnięcia i klęski — to jestem przekonany, że naszym obowiązkiem i zadaniem jest wyłamać się z tamtych uwarunkowań: tamtego sposobu życia, traktowania polityki, prawa, pracy, gospodarki. Trzeba zachować ciągłość i uznać, że PRL nie we wszystkim była złem, ale naszym dzisiejszym zadaniem jest uwolnić się od tego wszystkiego, co wciąż nad nami ciąży. Odbudowa więzi z PRL oraz szukanie tam naszych korzeni grozi moralnej kondycji naszego społeczeństwa i przeszkadza nam w rozwoju.

Rozmawiali Zbigniew Nosowski i Tomasz Wiścicki