Czytelnia

Parafia musi się zatem zmienić, bo jej aktualny kształt zupełnie nie przystaje do wymagań współczesności. Pozwolę tu sobie zacytować fragment jednego listu, w którym ta nieprzystawalność została celnie i w plastyczny sposób przedstawiona: „Od pewnego czasu mieszkam w 10-tysięcznej parafii miejskiej na osiedlu będącym typową «sypialnią» dużego miasta. W parafii pracuje dwóch księży, plus trzeci, dochodzący. Każda z niedzielnych Mszy św. gromadzi 200-300 osób. Osoby te wcale się wzajemnie nie znają, idą spełnić swój katolicki obowiązek uczestniczenia w niedzielnej Mszy św., są zagubione w tłumie wiernych, pozostają same ze sobą ze swoimi myślami, być może wzruszeniami, pytaniami. Ich uczestnictwo jest całkowicie bierne, anonimowe i można mieć przynajmniej obawy, że w przeważającej części — rytualne i powierzchowne. Kończy się Msza św. i tacy jacy byliśmy wracamy do swoich domów, spraw i świata, który — z okazji niedzieli — opuściliśmy na godzinę «dla Pana Boga». I dzieje się to w takiej sytuacji społecznej, gdy cała współczesna cywilizacja maksymalnie różnicuje potrzeby i gusta potencjalnych klientów, gdy kultura oferuje w każdej dziedzinie nieskończoną gamę ofert dostosowanych do indywidualnej wrażliwości. I tylko w kościele spotykam nudną ceremonię sprawowaną dla wszystkich, czyli dla nikogo osobiście, z kazaniem wygłoszonym ponad głowami, które najczęściej nawet nie dotknie moich osobistych problemów, z kultem sprawowanym gdzieś daleko i niezrozumiale dla mojej wrażliwości I w sumie coraz częściej pojawić się może pytanie: co ja tu robię i jaki to wszystko ma dla mnie sens?”.

O tym, że nie jest to doświadczenie odosobnione i że takie pytania się pojawiają świadczą także niektóre odpowiedzi na ankietę „Więzi” pt. „Dlaczego chodzę, dlaczego nie chodzę do kościoła?”, których książkowy wybór dane mi było opracowywać.⁴

Najczęściej wskazywane przyczyny kryzysu parafii dają się wyodrębnić także w cytowanym wyżej liście. Chodzi tu z jednej strony o rozrost parafii, a zwłaszcza powstanie ogromnych parafii miejskich, a z drugiej — przemiany dokonujące się we współczesnym społeczeństwie, którym towarzyszy zmiana mentalności jego członków.

Pierwszy z tych czynników (czyli rozrost parafii) wzmaga anonimowość wiernych w parafii (która jak na ironię coraz częściej nazywana bywa wspólnotą, przez co skutecznie pozbawia się to słowo właściwej mu treści). W konsekwencji prowadzi to do traktowania parafii jako stacji usługowej — parafianie to anonimowy zbiór jednostek obsługiwany przez odpowiednio dużą, proporcjonalną do liczebności parafii liczbę księży (warto zauważyć, że choć duszpasterze zżymają się na takie traktowanie parafii, to w praktyce bardzo często się do takiej koncepcji stosują — co konstatując, nie chcę nikogo urazić, a jedynie wskazać na bardzo ograniczone pole manewru w tej sytuacji).

Z drugiej strony mamy zmiany wynikające przede wszystkim z procesu demokratyzacji społeczeństwa. Wywalczeniu sobie przez ogół społeczeństwa praw obywatelskich (także realnego wpływu na kształt i skład osobowy władzy) towarzyszy wzrastające poczucie równości wszystkich obywateli, ale też poszanowanie dla ich różnorodności. W tym kontekście parafia odbierana jest jako twór obcy, z innej epoki — ksiądz z założenia stoi wyżej od innych (w dodatku ta władza przynoszona jest „w teczce”), tożsamość pozostałych parafian wyznaczana zaś jest na zasadzie członkostwa w stadzie, które raczej niweluje indywidualne różnice.

Piramida od góry i z boku

Wspomniany tu już model „parafii-wspólnoty wspólnot” zdaje się wychodzić naprzeciw wymienionym przyczynom kryzysu. Dowartościowuje on małe wspólnoty i ruchy, widząc w nich odpowiedź na pragnienie wyjścia z anonimowości. Dostrzegając pluralizm oczekiwań, więcej miejsca poświęca różnym duszpasterstwom specjalistycznym. Zauważając zaś, że dla współczesnego człowieka poczucie przynależności do danej społeczności i odpowiedzialności za nią wiąże się ze współudziałem w podejmowaniu decyzji (także przez wybór tych, którzy je podejmują) ważne miejsce wyznacza różnym radom, diakoniom i zespołom koordynacyjnym, które w dodatku nierzadko możemy wybierać przez głosowanie. Przemawia do nas także jego graficzne przedstawienie — wydaje się nam, że kiedy jesteśmy w kręgu, stanowimy bardziej wspólnotę niż kiedy stanowimy kolejny stopień piramidy.