Czytelnia

Budowanie postawy „przepraszam” to także wyrzeczenie się odpowiadania arogancją na słusznie wystawiane rachunki krzywd. Nie śmiem marzyć, ale byłoby naprawdę idealnie, gdyby tamte środowiska próbowały same uczestniczyć w odsłanianiu zła, jakie było u nas czynione pod sztandarami komunizmu.

- A budowanie postawy „przebaczam”? Czy nie powinno się odbywać przez jakieś oficjalne deklaracje?

- Nie wyobrażam sobie ani listu biskupów polskich, ani zbiorowego listu więźniów politycznych z czasów PRL, w którym zwrócono by się do dawnych komunistów ze słowami: „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Podobnie jak nie wyobrażam sobie w tej chwili takiego listu skierowanego do Rosjan. Myślę, że list taki zrobiłby w tej chwili wiele złej krwi i zostałby odebrany jako akt arogancji z naszej strony. Z Niemcami sprawa była o tyle łatwiejsza, że listowi nadano postać korespondencji między episkopatami obu krajów. List do Rosjan stanie się możliwy dopiero z chwilą istotnego zbliżenia, czy wręcz zbratania katolicko-prawosławnego, bo akty tego rodzaju bardzo potrzebują kontekstu religijnego. Natomiast listu do dawnych komunistów zapewne nie będzie nigdy. Nawet trudno sobie wyobrazić wydanie wspólnie przez SLD i AWS - za kilkanaście lat - listu pojednania narodowego. Chociaż kto wie? Sądzę, że nasze pojednanie narodowe będzie się dokonywało raczej bez aktów oficjalnych.

- Można w różny sposób przebaczać. Jest różnica między bezinteresownym przebaczeniem, które oczyszcza, a przebaczeniem „naiwnym”, po którym winowajca śmieje się w twarz...

- Podobnie jak przebaczenie nie musi oznaczać odstąpienia od kary. Mogę ci naprawdę przebaczyć - w takim sensie, że modlę się: „niech ci Bóg nie poczyta twego grzechu”, jesteś dla mnie bratem i bliźnim, chociaż mnie skrzywdziłeś - i jednocześnie domagać się ukarania ciebie. Również u Boga przebaczenie nie znaczy pozostawienia grzechu bez kary. Pismo Święte mówi o tym wyraźnie: „Bóg miłosierny i litościwy, przebaczający niegodziwość, lecz nie pozostawiający grzechu bez ukarania” (Wj 34,6n). Bezkarność przestępstw rozzuchwala przestępców i zachęca ich do cynizmu. Zarazem nie wolno nam zapominać o tym, że jednoznaczne przestępstwa popełniają konkretni ludzi, a nie grupy społeczne czy polityczne.

- Czy przebaczenie, po chrześcijańsku rozumiane, może być uwarunkowane wcześniejszym przyznaniem się do win?

- W każdym razie nie powinno się mówić winowajcy: „przebaczam”, kiedy on o to w ogóle nie prosi. Można jednak się za niego modlić. Ale zauważmy: mówić wprost: „przebaczam” mają prawo ci, którzy wprost od komunizmu ucierpieli, a więc więźniowie polityczni oraz ich dzieci, ludzie dyskryminowani za odmowę wstąpienia do partii, ci, którym samowola sekretarza partii albo opinia anonimowych urzędników partyjno-milicyjnych złamała karierę zawodową, ludzie spałowani podczas demonstracji ulicznych albo w autach milicyjnych i aresztach, itp. Ludzie ci jednak rzadko znają swoich krzywdzicieli po imieniu.

Dlatego czymś ważniejszym niż deklarowanie przebaczenia wydaje mi się budowanie postawy „przebaczam”. Żeby to było jednak autentyczne, trzeba rozbijać w sobie przekonanie o własnej bezgrzeszności. Nie wolno mówić, że wszyscy byliśmy uwikłani w stary system, jak to się nieraz pisze w „Trybunie”, ale z drugiej strony nie przeczmy, że wielu z nas brało udział w komunistycznych niegodziwościach, nawet jeśli z ciężkim sercem i wstrętem dla samego siebie. Strojenie się w piórka niepokalanych jest zwyczajną nieprawdą i nie buduje postawy narodowego pojednania.