Czytelnia

Inka Słodkowska

Nowe szaty Kopciuszka

Klasyczna wersja bajki o Kopciuszku opowiada o dziewczęciu cnotliwym, pięknym, szlachetnego serca, zmuszanym przez złą macochę do pełnienia najniższych posług. Wbrew tym przeciwnościom losu dziewczę zachowuje rozliczne cnoty, którymi obdarzone było od urodzenia. Nagrodą za godne znoszenie cierpień (nawet imię własne Kopciuszka zostało zapomniane, a pozostało mu tylko pogardliwe przezwisko) jest powrót do właściwej Kopciuszkowi roli społecznej. Od tej pory do pięknej i szlachetnej panienki przynależeć będą piękne szaty, poszóstne karoce, zastępy służby, a wszystko zostanie uwieńczone małżeństwem z królewskim synem.

Ta opowieść o zasłużonej nagrodzie za osobiste cnoty i zasługi pojawia się w niezliczonych wariantach, w utworach wchodzących do kanonu literackiego w naszym kręgu kulturowym. Motyw Kopciuszka obecny jest m.in. w „Rozważnej i romantycznej” czy „Perswazjach” Jane Austen, „Małym lordzie” i „Małej Księżniczce” Frances Burnett, a w polskiej literaturze - w „Pamiętniku Wacławy” Elizy Orzeszkowej. Trzeba wszakże zwrócić uwagę, że w opowieściach tych Kopciuszek nie musi się przemieniać, aby zostać księżniczką, ponieważ nigdy nią być nie przestaje. Świadczą o tym wrodzone przymioty ducha i godność postępków, przejawiane niezależnie od sytuacji.

Dzieje nagrodzonej cnoty

Istnieją również ludowe wersje bajki o Kopciuszku, w których bohaterka jest ładną i dobrą wiejską dziewczyną, gnębioną przez złą macochę, zmuszającą pasierbicę, aby skoczyła do studni po zgubione wrzeciono. Młoda wieśniaczka w głębinach studni odnajduje jednak tajemniczą krainę, gdzie podejmuje służbę w gospodarstwie. Jest posłuszną i zręczną pracownicą, dlatego odchodząc ze służby zostaje szczodrze obdarowana złotymi monetami i pięknymi szatami. Po powrocie do rodzinnej wsi jako posażna panna otaczana jest podziwem i traktowana z szacunkiem. Kiedy zaś zła i brzydka córka macochy próbuje powtórzyć jej drogę, nie udaje jej się to z powodu wrodzonego lenistwa i głupoty. A ponieważ zapłatą za złą i opieszałą służbę jest kąpiel w błocie, zła siostra staje się pośmiewiskiem całej wsi.

Obie te wersje historii o Kopciuszku - „arystokratyczną” i ludową - łączy wszakże struktura fabuły, zgodnie z którą bohaterka swym wrodzonym przymiotom oraz dzielności w znoszeniu przeciwieństw losu zawdzięcza otrzymane w finale bogactwo i wysoką pozycję społeczną. Są to zatem dzieje nagrodzonej cnoty. To sprawia, że pomimo pozornych zbieżności z postacią innej znanej bohaterki - Moll Flanders Daniela Defoe nie można nazwać kolejnym wcieleniem Kopciuszka. To nie jest mieszczańska wersja tej bajki, a zupełnie inna opowieść, pisana zgodnie z odmiennym modelem, który można określić jako historię nawróconej jawnogrzesznicy. Moll Flanders chce zostać wielką damą i poślubić gentlemana, dąży jednak do tego celu nie poprzez kultywowanie cnót, lecz drogą występku. Zostaje prostytutką i złodziejką. Jednak nawet kiedy jeździ wspaniałymi powozami, tonąc w pięknych strojach i klejnotach, otoczona rzeszą służby i gentlemenów u swego boku, nikt nie nazwie jej damą. Stanie się nią dopiero wtedy, gdy przebędzie długą drogę pokuty na zesłaniu, a nagrodą będzie jedynie ludzki szacunek i zaledwie skromny dostatek.