Czytelnia

Muzyka

Bohdan Pociej, O naturze muzyki XX w., WIĘŹ 2002 nr 5.

Muzyka XX wieku ma oblicze janusowe: z jednej strony trawiona głodem nowości, jak nigdy dotąd wybiega w przyszłość. Z drugiej — zwraca się ku przeszłości, świadoma własnego w niej zakorzenienia, także w pragnieniu zrozumienia swojej historii. W swych utworach kompozytorzy demonstrują zatem różne sposoby korzystania z muzycznych zasobów tradycji. I tak Mahler dokonuje w swej twórczości symfonicznej niezwykłej syntezy stylów muzyki XIX wieku. Debussy ewokuje ducha muzyki francuskiej z jej klasycznego okresu. Kompozytorzy Szkoły Wiedeńskiej w swym ekspresjonistycznym języku nawiążą do idiomu późnoromantycznego w jego skrajnym powagnerowskim stadium, a w swej technice kompozycji sięgną do źródeł starszych — polifonii renesansu i Bacha. Bartók w swym nowatorstwie brzmieniowym czerpie z nowoodkrytych źródeł muzyki ludowej: węgierskiej i rumuńskiej. Strawiński, Hindemith, Prokofiew i inni kompozytorzy orientacji neoklasycznej ożywią klasyczne wzorce formy (rondo, wariacje, fuga, sonata). Szostakowicz w swych symfoniach-dramatach tragicznych przedłuża wielką linię romantycznego symfonizmu w głąb wieku XX. Ryszard Strauss, mistrz pastiszu, w swojej późnej twórczości operowej (zmarł w roku 1949) uprawia swoisty melanż idiomów klasycznych XVIII wieku z późnoromantycznym i nowszym językiem dźwiękowym. Znacznie już później, w latach siedemdziesiątych, nastąpi znamienny skłon do tradycji romantycznego odczuwania muzyki — w języku dźwiękowym, ekspresji, formie (w muzyce polskiej, jako pierwsi i najwybitniejsi tutaj: Henryk Mikołaj Górecki i Krzysztof Penderecki).

Kompozytorzy XX wieku, zgodnie z duchem swojego czasu, wobec przeszłości i tradycji preferują dwie zasadniczo postawy, często je w sobie godząc: parodystyczno-ironiczną i miłosno-nostalgiczną. W związku z tym powstają rozmaite style, pseudostyle i neostyle. A wiek XX w muzyce przejdzie zapewne również do historii jako epoka najróżniejszych stylizacji.

Jedność w zmienności

Muzykę XX wieku — w całym bogactwie kierunków, tendencji, technik, systemów, stylów — znamionują skrajności, kontrasty przeciwieństw, oscylacje między biegunami. Z jednej strony wykazuje ona tendencję do zamykania się we własnej autonomii. Z drugiej — otwierania się na nowe związki z innymi sztukami, dziedzinami kultury, cywilizacji, życia, świata. Kompozytor w swoich doświadczeniach i dokonaniach odkrywa nowe związki dźwięku muzycznego ze słowem. Pojawia się nowy melos wokalny w ekspresjonizmie i dodekafonii (słowo jako brzmieniowe tworzywo w utworach wokalnych Schönberga, Lutosławskiego, Nono, Pendereckiego). Pojawiają się nowe postacie muzycznego teatru (zainicjowany przez ekspresjonizm Szkoły Wiedeńskiej nowy dramat muzyczny; później happening, teatr instrumentalny). Odkrywa również nowe akcje i działania wspólne ze sztukami plastycznymi; nowe projekty syntez multimedialnych skupione wokół muzyki.

Ten szkicowy obraz najnowszych dziejów muzyki uzmysławia, że dla historii muzyki Zachodu w ogóle znamienny jest ciągły rozwój — zmienność, ewolucja, przekształcenia i związane z tym przełomy. Jednak w rdzeniu tej zmienności wyczuwa się coś stałego, w istocie niezmiennego, co każe nam mówić o zasadniczej jedności doświadczenia kompozytorskiego na przestrzeni ponadtysiącletniej historii. W ciągu tych wieków muzyka zmienia się i rozwija, doznaje przełomów i wstrząsów. Powstają nowe gatunki i formy. Kompozytor inaczej doświadcza nowych jakości muzyki. Zarazem jednak — od czasów powstawania śpiewów chorałowych w pierwszym tysiącleciu — jest w owym doświadczaniu substancji muzyki(zrazu jednogłosowym, później wielogłosowym) coś stałego, co pozwala mówić o jedności, mimo wszelkich zmian. Może więc kompozytor, wiążący w ciągu wieków dźwięki w struktury, i rozmaicie doświadczający muzycznej formy, podobny jest w tym do filozofa, stawiającego wciąż na nowo te same pytania i podejmującego problemy bytu, istnienia, części i całości, pierwszej zasady — zasadniczo niezmienne od czasów Heraklita i Parmenidesa?

Bohdan Pociej

Bohdan Pociej - ur. 1933. Muzykolog, krytyk muzyczny, eseista, autor wielu audycji muzycznych w Polskim Radiu. Członek Związku Kompozytorów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, współpracownik WIĘZI. Autor książek o muzyce, m.in.: Szkice z późnego romantyzmu, Klawesyniści francuscy, Lutosławski a wartość muzyki, Jan Sebastian Bach i jego muzyka, Bycie w muzyce. Próba opisania twórczości Henryka Mikołaja Góreckiego oraz wydanych w Bibliotece WIĘZI: Z perspektywy muzykiRomantyzm bez granic. Mieszka w Podkowie Leśnej.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6

Muzyka

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?