Czytelnia

W progu Instytutu czekali na nas prof. Yisrael Gutman i prof. Shevach Weiss, w poprzedniej kadencji przewodniczący Knesetu. Obaj są otwarci na dialog z Polską i wielokrotnie gościli w naszym kraju. Shevah Weiss opowiedział nam (doskonale mówi po polsku) historię swego życia. Pochodzi z Drohobycza. Czas Zagłady przetrwał dzięki dobrym ludziom, Ukraińcom i Polakom, którzy  przechowywali jego rodzinę w ziemiankach. Wspomina, że zazdrościł wtedy szczurom mogącym wychodzić na wolność... Po wojnie, rozdzielony z rodzicami, przez Włochy dostał się do Izraela. Był w kibucu i w wojsku, z czasem zdobył wykształcenie, został posłem. Pamięta, że w pierwszym składzie Knesetu sześćdziesięciu posłów na stu mówiło po polsku, dziś – tylko on jeden! To wymownie obrazuje zmiany, jakie zaszły w strukturze izraelskiego społeczeństwa.

Naszą przewodniczką po muzeum była przemiła pani Ewa Lutkiewicz (wyemigrowała z Polski po 68 roku). To właśnie ona czytała po polsku w obecności Papieża przejmujące listy matki-Żydówki do swego synka. Tłumaczy nam, że zaraz po wojnie Holokaust był dla Żydów palestyńskich, którzy musieli być odważnymi bojownikami, czymś wstydliwym: nie mogli zrozumieć, czemu tam, w Europie, Żydzi dawali się mordować bez oporu. Ocalonych przyjmowano oschle i wysyłano ich zwykle do twardej pracy w kibucach. Nie mieli oni przed kim wypowiedzieć swoich koszmarnych przeżyć. Dopiero od czasu procesu Eichmanna zaczęto inaczej patrzeć na Zagładę. Ocaleni zaczęli mówić, pisać wspomnienia. Znamienne, że doskonała książka Haliny Birenbaum „Nadzieja umiera ostatnia”, opisująca jej przeżycia z czasu wojny, ukazała się najpierw, w roku 1967, w Polsce, a dopiero po wielu latach, wyszła po hebrajsku w Izraelu.

Instytut Pamięci Yad Vashem, to znaczy – Miejsce i Imię. Muzeum jest nietypowe – nie zawiera bowiem z założenia żadnych autentycznych pamiątek, tylko fotografie, mapy, teksty, dźwięki. Sądząc po ekspozycji (przyglądaliśmy się wszystkiemu bardzo uważnie) jest to bardzo rzetelna lekcja historii Holokaustu – od ustaw norymberskich, aż po komory gazowe Auschwitz. Ale co mówią młodzieży izraelskiej oprowadzający ją nauczyciele – za to pani Ewa nie ręczy. Sama ma dość przykre doświadczenia, jeśli chodzi o ignorancję i stereotypy niektórych Żydów amerykańskich. Można sobie to łatwo wyobrazić, patrząc na przykład na mapę okupowanej przez Niemców Europy, gdzie zaznaczone są kontury poszczególnych państw, także i Polski w granicach przedwojennych, i na to naniesione miejsca obozów koncentracyjnych oraz obozów śmierci: te drugie znajdują się wyłącznie na terenie Polski. Mapa zgodna z faktami, ale jej interpretacja może być różna w oczach kogoś, kto ma słabe pojęcie o historii.

Przechodząc przez kolejne sale zatrzymaliśmy się dłuższą chwilę przed specjalną gablotą, gdzie można oglądać kartkę z modlitwą Jana Pawła II, włożoną przez niego w szczelinę Ściany Płaczu: