Czytelnia

Joanna Petry Mroczkowska

Joanna Petry Mroczkowska

Polityka ofiar?

Status pokrzywdzonych w dyskusji amerykańskiej

Zacznijmy od języka, i to angielskiego, który dał początek dzisiejszemu opisowi omawianych zjawisk. Najłatwiej tłumaczyć słowo victim (ofiara). W języku angielskim, według XX-wiecznego słownika Webstera, pod hasłem victim (pochodzącym z łaciny, w dychotomii victor: zwycięzca — victima: pokonany/a) na pierwszym miejscu jest to przedmiot czy osoba poświęcana, ofiarowywana; na drugim ktoś pokrzywdzony; na trzecim osobnik naiwny, dający się oszukać. Krzywdę (ang. wrong) polskie słowniki określają jako szkodę moralną, fizyczną lub materialną wyrządzoną komuś niezasłużenie, bezprawnie; a także jako nieszczęście, niesprawiedliwość dotykającą kogoś niesłusznie. Widać, że kluczowa będzie tu kwestia postrzegania owej szkody, niesprawiedliwości, krzywdy niezasłużonej. W rozważania te wpisują się więc słowa pokrzywdzonyposzkodowany.

W kontekście omawianego zjawiska istnieje też druga sfera semantyczna: sacrifice (łac. sacrificium), bliższa językowi polskiemu, bowiem właśnie z sacrificium wiążą się dwa pierwsze polskie znaczenia słowa ofiara: „darowanie, złożenie czegoś na jakiś cel”, i „poświęcenie, oddanie, wyrzeczenie się czegoś cennego dla kogoś lub ze względu na coś”. To wpływa na bardzo pozytywną konotację wyrazów ofiarować, ofiarność. Wśród znaczeń słowa „ofiara” w polskiej semantyce dopiero na trzecim miejscu pojawia się osoba pokrzywdzona, a na czwartym ktoś niezdarny, mało energiczny, fajtłapa. O tym, że pierwsze znaczenia dominowały w dawnej kulturze, świadczą porzekadła ludowe: „chudą kozę dają na ofiarę”, „przyjęcie ofiary zawsze upokarza, toć wdzięczność u ludzi rzadko się wydarza”, czy „przymuszona ofiara i Bogu niemiła”1. Może się wydawać, że ofiara losu, jak też bliski jej znaczeniowo nieudacznik, to stosunkowe nowe twory języka polskiego.

Victimology (wiktymologia) to nauka dotycząca ofiar, podobnie jak kryminologia zajmuje się przestępstwem2, a przedstawicielem tej dziedziny jest victimologist (wiktymolog). Victimist (wiktymista) podejmuje działania mające na celu zalegalizowanie zjawiska określonego jako victimism (wiktymizm — uznanie się za ofiarę i utwierdzanie się w takim poczuciu) oraz victimhood (uzyskanie systemowego, kolektywnego statusu ofiary). Przeciwnikiem tego podejścia jest anti-victimist, antywiktymista. Do słowa victimizer, czyli ten, kto czyni z jednostki czy grupy ofiarę/y, pasuje tylko polski odpowiednik — krzywdziciel.

Pojęcia z rodziny angielskiego victim nie od dziś funkcjonują w języku polskim. Odwołując się do swojej pracy habilitacyjnej na temat tożsamościowych dylematów Słowaków (które nota bene uważa za symptomatyczne dla innych w Europie Środkowej), Radosław Zenderowski pisze:

„Wiktymizm [to] uporczywie pielęgnowane traumatyczne doświadczenia, obsadzanie narodu w roli ofiary swoich sąsiadów i różnych «ciemnych mocy». Niestety, wiktymizm to nie tylko płaczliwe pochylenie się nad swoim losem. To przede wszystkim pragnienie rewanżu i zemsty — grzechu, który zostaje «rozgrzeszony» mocą minionych i obecnych cierpień. Wiktymizm jest wreszcie samousprawiedliwieniem się ze swoich przeszłych, obecnych i przyszłych porażek w polityce, gospodarce i życiu kulturalnym. Wszystkiemu i tak winni będą «oni»”3.

1 2 3 4 5 6 następna strona

Joanna Petry Mroczkowska

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?