Czytelnia

Potem jednak przez kilka tygodni zdawało się, że schodzi na plan drugi. Nie akceptował „solidarnościowych” zasad wyłaniania kandydatów na posłów, które zakładały pominięcie oponentów wynegocjowanego kompromisu i nie został posłem ani senatorem. Zajął się odbudowaniem „Tygodnika Solidarność”. Czas jednak przyspieszał, i gdy pojawiła się kwestia premiera z „Solidarności”, Mazowiecki był naturalnym kandydatem. Wyboru dokonał Wałęsa.

Kiedy Tadeusz Mazowiecki formował swój rząd, Polska była w bloku sowieckim krajem najdalej zaawansowanym w rozkładaniu dotychczasowego systemu. Istniał nadal Związek Sowiecki, w którym zwolennik reform Gorbaczow zmagał się z ich oponentami w establishmencie oraz rosnącymi w siłę narodowymi i społecznymi ruchami oddolnymi. Dalszy bieg spraw w ZSRR był niepewny, z czego dobrze zdawały sobie sprawę Waszyngton i inne stolice europejskie. Polaków nakłaniano do powściągliwości i ostrożności, by nie przekroczyli owej granicy wytrzymałości Moskwy, która — choć bardzo przesunięta — wszak nadal istniała. Za południową i zachodnią granicą reżimy komunistyczne trzymały się mocno jeszcze przez kilka tygodni. Czynnikiem narastających tam buntów społecznych były przemiany w Polsce, zwłaszcza Okrągły Stół, wybory czerwcowe i powstanie rządu Mazowieckiego. W kraju, choć bardzo osłabiona wyborczą klęską, nadal istniała dwumilionowa PZPR i jej wielotysięczny aparat sprawujący władzę na wszystkich szczeblach administracji, gospodarki, mediów. Państwem w państwie pozostawały MSW i wojsko. W dodatku Polska znajdowała się na dnie kryzysu gospodarczego, szalała kilkusetprocentowa inflacja. Nic dziwnego, że odjeżdżając z lokalu „Więzi” przy ulicy Kopernika do Urzędu Rady Ministrów zabrał ze sobą — wiszący od lat nad jego dawnym biurkiem — rysunek Jerzego Jaworowskiego przedstawiający Don Kichota. Trudno było nie zauważyć symboliki tego gestu.

Zrazu mogło się wydawać, że rząd Mazowieckiego będzie przysłowiowym kwiatkiem do kożucha, ograniczanym do minimum w zdolności do rządzenia przez siły dotychczasowego systemu. Stało się inaczej dzięki sile i determinacji obozu „Solidarności”, w tym też postawie samego Mazowieckiego, który przeciął kontakty łączące rząd z KC PZPR i nakazał takie postępowanie swoim urzędnikom. Jak wspomina, nie kontaktował się też z Moskwą, ani jej ambasadorem w Warszawie. Jeszcze w sierpniu 1989 r. w rozmowie z wysłannikiem Kremla Kriuczkowem powiedział, że Polska będzie się wywiązywać ze zobowiązań międzynarodowych, ale zamierza się kierować zasadą całkowitej suwerenności w sprawach wewnętrznych. Podjął szereg decyzji personalnych, które zapoczątkowały budowanie nowego systemu, w tym powierzenie Leszkowi Balcerowiczowi finansów i w praktyce w ogóle polityki ekonomicznej, mianowanie Andrzeja Drawicza na szefa telewizji, a Dariusza Fikusa na redaktora organu prasowego rządu.

Monografia rządu Mazowieckiego czeka nadal na swego historyka. Trudno o bilans wielu zmian i reform, które następowały tydzień po tygodniu. Prócz pakietu reform ekonomicznych za najważniejsze Mazowiecki uważał przygotowanie reformy samorządowej i zapowiedź wyborów, które miały zmienić układ sił w terenie i odsunąć od władzy zasiedziałą nomenklaturę. Nie mniej ważne było budowanie polskiej polityki zagranicznej uwolnionej od podporządkowania Moskwie i otwierającej proces wchodzenia w struktury świata Zachodu. Jednym z kluczowych jej elementów było stworzenie nowych podstaw stosunków z Niemcami zmierzającymi do zjednoczenia i ostateczne ustalenie stanu prawnego polskiej granicy zachodniej, a także zapoczątkowanie dobrosąsiedzkich stosunków z coraz natarczywiej domagającymi się samostanowienia Litwinami i Ukraińcami.