Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke, Polska między Zachodem a Wschodem, WIĘŹ 2003 nr 7.

Kształtując swój ustrój wewnętrzny Rzeczpospolita przejęła z Zachodu podstawową konstrukcję społeczeństwa stanowego i zrąb systemu prawnego, który jednak przetworzyła na własny sposób. Oryginalnym rozwiązaniem był ustrój demokracji szlacheckiej, kształtujący się w ciągu XV i XVI w., który dopiero z czasem uległ degeneracji. W XVI w. funkcjonował bardzo dobrze, a takie rozwiązania, jak artykuły henrykowskie (1573) można uznać za pierwowzór konstytucji, ograniczającej kompetencje władzy wykonawczej i dającej gwarancje poszanowania praw obywatelskich. Konfederacja warszawska (1570) była z kolei niezwykłym w tamtej epoce potwierdzeniem wolności religijnych. O przyczyny narastającej już w XVII w. degeneracji ustroju historycy spierają się od 150 lat i zapewne spór ten trwał będzie wiecznie. Rzeczpospolita nie osiągnęła jednak wysokiej rangi jako ważny w skali Europy ośrodek tworzenia kultury. Była raczej odbiorcą osiągnięć Europy zachodniej w dziedzinie nauki i sztuki, które próbowała przejmować i „eksportować” na wschód. Wytworzyła też własną, oryginalną kulturę sarmacką, która była zjawiskiem specyficznym, lokalnym, nie nadającym się do „eksportu”.

Wiktoria wiedeńska była ostatnim aktem Rzeczypospolitej jako mocarstwa. Wkrótce nadeszła epoka, która miała trwać bardzo długo. W wojnie północnej na progu XVIII stulecia do roli pierwszorzędnego mocarstwa wysunęła się Rosja. Tymczasem Rzeczpospolita słabła i traciła znaczenie polityczne, militarne, kulturalne. Przestawała być nieodzownym składnikiem ładu europejskiego, stała się łatwym żerem dla potężnych sąsiadów. Została wymazana z mapy Europy w dobie, gdy uwagę przyciągała rewolucja francuska oraz kształtujące się za Atlantykiem nowe państwo — Stany Zjednoczone. Nie pomogła próba konsolidacji patriotów i naprawy ustroju, nawiązującej do ówczesnych rozwiązań zachodnich. Konstytucja 3 Maja przejmowała m.in. monteskiuszowską koncepcję trójpodziału władz, odwoływała się również do pojęcia „narodu” ponadstanowego. Można w niej dostrzec echa rozwiązań ustroju angielskiego, do koncepcji amerykańskich zawartych w konstytucji z 1787 r. oraz umiarkowanego nurtu rewolucji francuskiej. Próba uzdrowienia państwa zmobilizowała mocarstwa zainteresowane w niedopuszczeniu do odrodzenia się Rzeczypospolitej i przyczyniła się do przyspieszenia wypadków — jej definitywnego rozbioru. Wykazany w tym okresie wysiłek obrony niepodległości stał się fundamentem ideowym polskich ruchów niepodległościowych XIX wieku.

Europa bez Polski

Przetaczająca się przez kontynent napoleońska burza nie wskrzesiła Polski, a klęska cesarza Francuzów przypieczętowała jej los. W ustalonym na kongresie wiedeńskim 1815 roku ładzie europejskim pierwszorzędne znaczenie miały trzy mocarstwa — Austria, Prusy i Rosja. Ich wspólną wolą było niedopuszczenie do odrodzenia Polski.

poprzednia strona 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 następna strona

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?