Czytelnia
Andrzej Friszke, Porozumienie ? mimo wszystko. Prymasowska Rada Społeczna w stanie wojennym, WIĘŹ 2004 nr 11.
Wprowadzenie stanu wojennego określiło sytuację Rady i jej prace. Stała się — w ciągu paru godzin — jedyną legalnie istniejącą świecką instytucją społeczną w Polsce. Zawieszona i zdziesiątkowana internowaniami i aresztowaniami „Solidarność” musiała zamilknąć, stopniowo jej komórki odbudowywały się w podziemiu. Wobec zawieszenia niemal wszystkich organizacji społecznych, jedynym miejscem spotkań i debat mogły być pomieszczenia kościelne, choć i tu sięgała groźba represji. W tej sytuacji Rada stawała się instytucją polityczną o dużym znaczeniu, namiastką niezależnej opinii publicznej, 13 grudnia zmuszonej do milczenia.
Jak wynika z notatek Stanisława Stommy, 13 grudnia o 11, wraz z ks. Alojzym Orszulikiem i gronem kilku osób związanych z Kościołem został on przyjęty przez ministra szefa Urzędu do Spraw Wyznań Jerzego Kuberskiego. Uzasadniał on wprowadzenie stanu wojennego, jednocześnie zapewnił o gotowości rozmów o sprawach dotyczących Kościoła, a także innych. Zapewnił, że ograniczenia wprowadzone stanem wojennym będą stopniowo znoszone. Wspomniał też o „Solidarności”, co Stomma odnotował skrótowo: „Awanturnicy, nie Wałęsa. Warunek uwolnić „Solidarność” od sił antynarodowych. Stopniowe odmrażanie ogniw Solidarności”3. Zapewne tegoż dnia odbyło się spotkanie tego samego grona osób u prymasa. Zastanawiano się nad sytuacją i nad tym, co czynić. Stomma zapisał słowa prymasa: „Cel jeden: unikać rozlewu krwi. Wiele zależy od Wałęsy. (...) Kościół prosi — wstrzymać się od walki. Głową muru nie rozbijać. Nawiązać Barcikowski i Wałęsa”.
Mimo pojednawczego tonu Kuberskiego, komunikat Rady Głównej Episkopatu z 15 grudnia 1981 r. na kategoryczne żądanie władz nie został odczytany w kościołach. W kilka dni później władze odmówiły przyjęcia krytycznego wobec sytuacji w Polsce listu Jana Pawła II4.
Plenarne zebranie Rady mogło się odbyć dopiero po zniesieniu najostrzejszych rygorów stanu wojennego, w tym zakazu odbywania podróży poza miejsce zamieszkania. Rada zebrała się 23 stycznia 1982 r. Jej członkowie informowali o sytuacji w poszczególnych regionach kraju. Polańska mówiła o Gdańsku, Krzewicki o Kielcach, Turowicz o Krakowie, Zgorzelski o Lublinie, Bońkowski o Olsztynie, Kokotowa o Opolu, Szymański o Poznaniu, Dziadkiewicz o Sosnowcu, Łukaszewicz o Wrocławiu. Wszyscy mówili o represjach, zwalnianiu z pracy, wymuszaniu deklaracji lojalności, o oporze społecznym, niektórzy opowiadali o demonstracjach, jakie odbyły się w ich miastach. Ks. Dembowski podał liczbę 3100 internowanych.
Powołano trzy grupy robocze: do spraw społeczno-politycznych, do spraw gospodarczych i związków zawodowych oraz do spraw wyżywienia narodu i pomocy materialnej.
