Czytelnia

abp Henryk Muszyński

Przyszłość Kościoła masowego w Polsce

Pod pojęciem Kościoła masowego rozumiem ugruntowaną w ludowej pobożności i rozpowszechnioną w szerokich warstwach społeczeństwa formę wiary katolickiej bądź chrześcijańskiej, charakteryzującą się w wysokim stopniu ludową religijnością. Pobożność ludowa jako typowy przejaw Kościoła masowego zawiera dwa istotne elementy. Element wewnętrzny składa się z różnorodnych, przeważnie własnych form ludowych wierzeń i religijności. Natomiast jej oznaką zewnętrzną są liczne praktyki i obyczaje religijne, zakorzenione głęboko we własnej ludowej kulturze i historii. Typowymi przejawami są tu: szeroko rozpowszechniony kult maryjny, liczne pielgrzymki (zwłaszcza do sanktuariów maryjnych), różne nabożeństwa ludowe (np. Gorzkie Żale czy Godzinki), procesje do stacji Drogi Krzyżowej (nierzadko z własnymi pielgrzymkowymi kaplicami), kult relikwii, błogosławieństwa udzielane w różnych intencjach.

Wszystkie te formy ludowej pobożności są w Polsce szeroko rozpowszechnione i żywe. Masowe nabożeństwa są zewnętrznym znakiem tego ludowego katolicyzmu. Dzieje ostatnich stuleci – w szczególności czas rozbiorów Polski (1772-1918), okupacji niemieckiej (1939-1945) oraz dyktatury komunistycznej (1945-1989) – przyczyniły się też do tego, że owe charakterystyczne dla wiary katolickiej formy pobożności związały się silnie z poczuciem narodowej samoświadomości. Wobec utraty bądź zagrożenia samodzielnego narodowego bytu szerokie warstwy społeczeństwa znajdowały oparcie i nadzieję na lepszą, niepodległą egzystencję w wierze w zmartwychwstałego Chrystusa.

Blaski i cienie Kościoła masowego

Ocena Kościoła masowego w Polsce i odpowiadającej mu ludowej pobożności i religijności nie jest prosta. Jedni gotowi są bronić wszystkich głęboko zakorzenionych w tradycji i historii praktyk i obyczajów. W znacznym stopniu ma w tym swój udział ateistyczna ideologia komunistyczna, zwalczająca wszelkie formy religijności, w wyniku czego nie rozróżnia się między istotą wiary katolickiej czy chrześcijańskiej a jej zewnętrznymi formami wyrazu. Toteż wielu pojmuje je i chce bronić jako istotnego, a zatem nie podlegającego zmianom składnika religii.

Inni natomiast przeciwstawiają tym formom katolicyzm otwarty, intelektualny i chętny do dialogu, w pobożności ludowej zaś postrzegają relikty tradycji, która należy już do przeszłości. Żadne z tych obu jednostronnych stanowisk nie odpowiada całej złożoności Kościoła masowego i ludowego katolicyzmu.