Czytelnia

Oprócz struktury parafialnej, Kościół zaczął z czasem budować dwie inne równoległe struktury: edukacyjną i charytatywną, tworząc sieć szkół katolickich oraz sieć szpitali i domów różnorakiej opieki społecznej. Trzeba powiedzieć, iż mało który region świata na początku XX wieku mógł się pochwalić równie rozwiniętym, obejmującym także rozległe tereny wiejskie szkolnictwem podstawowym, z którego korzystali zarówno chłopcy, jak i dziewczęta. Podobnie było z rozwiniętą strukturą charytatywną, która opierała się na zgromadzeniach żeńskich. Stopniowo też Kościół stał się instytucją kulturotwórczą, a plebanie, w których powstawały biblioteki i sale czytelnicze, stawały się ośrodkami nie tylko w dziedzinie edukacji, ale również kultury codziennej i użytkowej, a nawet kultury „wyższej”. W ten sposób Kościół ogarnął swoim zasięgiem całość życia człowieka. Towarzyszył mu przy narodzinach i przy śmierci. Zapewniał mu edukację i ochronę zdrowia. Kształtował jego kulturę i ocalił język.

Niezwykłym świadectwem związku między językiem, świadomością odrębności jako wspólnoty francuskojęzycznej a katolicyzmem jest przemówienie, jakie polityk Henri Bourassa wygłosił podczas XXI Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, który w roku 1910 odbył się w Montrealu. Podczas mszy inauguracyjnej legat papieski kard. Bourne, arcybiskup Westminsteru, fragment homilii poświęcił roli, jaką w rozwoju amerykańskiego katolicyzmu odegrał język angielski. W odpowiedzi Henri Bourassa powiedział m.in.: Nie chcę powiedzieć, że Kościół katolicki w Kanadzie musi być francuski. Nie, ale powiedzcie razem ze mną, że dla trzech milionów katolików, spadkobierców pierwszych apostołów chrześcijaństwa w Ameryce, najlepsza ochrona wiary to ochrona języka, w którym przez trzysta lat, adorowano Chrystusa⁴.

Mieszkaniec Quebecu nie rodzi się już katolikiem

Zasadnicze zmiany rozpoczęły się w latach sześćdziesiątych XX wieku. Pierwszym czynnikiem zmian była tzw. révolution tranquille (cicha rewolucja), w której wyniku doszło do sekularyzacji sfery edukacyjnej, ochrony zdrowia, opieki socjalnej, a także kultury i związków zawodowych. U źródeł révolution tranquille stała konieczność dokonania zmian w społeczeństwie Quebecu, zwłaszcza zwiększenie znaczenia społeczności francuskojęzycznej, której rola była marginalna. Rodzi się wówczas wyemancypowana z kościelnej „matrycy” tożsamość Quebécois, społeczności, która chciała wreszcie zostać – jak się wówczas mówiło – „panem u siebie”. W przestrzeni społeczno-politycznej Kościół de facto przestał być potrzebny, gdyż nie musiał już spełniać wielu funkcji zastępczych, przestając być nośnikiem tożsamości narodowej. Przyszedł więc czas na oddanie państwu szkół, uniwersytetów i szpitali. Zmiany te dokonały się dość szybko i zasadniczo we współpracy z Kościołem. Z perspektywy czasu trzeba też przyznać, iż przekazanie tych sfer w gestię państwa było dla Kościoła wybawieniem, gdyż sam Kościół nie był w stanie podołać rosnącym wyzwaniom, nie tylko z braku środków materialnych, lecz także braku fachowego personelu, co było widoczne zwłaszcza w szpitalach.