Czytelnia

K. Grzywocz: Oczywiście, można uzależnić się od duchowości, ale jedynie tej specyficznie pojętej. Można szukać w niej rozwiązania wszystkich swoich problemów, jeździć niepotrzebnie z rekolekcji na rekolekcje i dokonywać dziwnych interpretacji (właściwie: nadinterpretacji) życiowych zdarzeń.

Terapeutyczni mistycy

– Kierownictwo duchowe i psychoterapia sytuują się blisko siebie, ale psychoterapia i sakrament spowiedzi chyba już nie?

W. Eichelberger: To jest zupełnie co innego, psychoterapeuta nie zajmuje się wybaczaniem. Spowiednik zresztą też nie zajmuje się wybaczaniem, jest tylko kimś w rodzaju medium, które pozwala spowiadającemu odczuć wybaczenie Boga.

Jednak nawet i tutaj jest pewne podobieństwo. W psychoterapii nie odwołujemy się do wyższej istoty, lecz do samoświadomości i sumienia. Terapeuta buduje świadomość pacjenta oraz jego odpowiedzialność za swoje czyny i za konsekwencje, które z nich wynikają. Postępując tak, nie wdaje się w ocenianie, niczego nie wybacza ani nie potępia. Na tym też chyba polega podstawowa edukacja duchowa, by człowiek szukał w samym sobie sprawiedliwego sędziego.

Psychoterapeuta – mówiąc w języku komputerowym – jest po to, żeby pomóc pacjentowi w zainstalowaniu w swoim umyśle wewnętrznego, bezstronnego i rozumiejącego terapeuty. To bardzo ważne, ponieważ wielu ludzi przychodzi do psychoterapeutów – a myślę, że do księży również – z niechęcią, czasem wręcz nienawiścią do samych siebie.

K. Grzywocz: Przychodzą pełni autoagresji, którą zresztą często przenoszą na świat duchowy, np. na obraz Boga: dlaczego On ciągle mnie karze, albo do czegoś zmusza?

Rolą kierownika duchowego czy spowiednika jest sprawdzić, czy człowiek nie traktuje wiary w sposób mechaniczno-ucieczkowy, np. powołując się na zasady, których nie rozumie. Kierownik duchowy powinien choćby sprawdzić, czy obraz Boga nie został przeniesiony na przykład z własnego ojca, który jest bardzo rygorystyczny i ustala jakieś absurdalne zasady - np. nastolatek nie może po dziewiętnastej wyjść z domu.

W. Eichelberger: Jest to bardzo podobne do psychoterapii. W kategoriach psychoanalitycznych na strukturę osobowości składa się: superego, ego i id. Jeśli ktoś mówi, że coś powinien albo, że coś należy, wówczas terapeuta pomaga ważne i nie neurotyczne zasady i wartości – które są treścią superego tej osoby – asymilować w ego, tak żeby one nie były przeżywane jako zewnętrzny przymus.

K. Grzywocz: I to wcale nie jest niszczenie superego. Ono musi istnieć w strukturze człowieka, ponieważ on potrzebuje mieć pewien obiektywny układ odniesienia, do którego może się odwoływać.

W. Eichelberger: Oczywiście, jeśli jednak wszystkie zasady, reguły, normy są wyeksportowane do superego, wówczas człowiek jest całkowicie zagubiony. Żyje w rozdwojeniu, w ciągłym konflikcie z samym sobą i sam siebie sabotuje. I tu znowu jest podobnie jak w duchowości, kierownictwie duchowym. Dzięki tej rozmowie odkrywam zaskakująco dużo podobieństw między tymi dwiema dziedzinami pomagania.

Jeśli mam jednak wskazać na jakąś różnicę, to psychoterapia i edukacja duchowa mogą się rozmijać, szczególnie jeśli adresowane są do dzieci. Często spotykałem się z tym, że na skutek niefortunnej katechizacji nastąpił przerost superego u dzieci, że urosło ono do groźnego, karzącego, strasznie wymagającego „super-rodzica”. Jeśli nałoży się na to jakaś trudna sytuacja rodzinna i dziecko dokona projekcji np. okrutnego ojca na Pana Boga – wówczas wewnętrzna sytuacja takiego dziecka jest bardzo niebezpieczna. Dlatego trzeba bardzo uważać z katechizacją adresowaną do dzieci, w której jest wiele gróźb i kar, powodujących wzmożone poczucie winy i grzeszności. To łatwo przekształca się w nerwicę natręctw lub inne przejawy silnego wewnętrznego konfliktu. Bardzo trudno jest to później wykorzenić. W takiej sytuacji terapeuta musi śmiało wkraczać w karzącą i bezlitosną iluzję Boga, która została zainstalowana w umysłach tych ludzi.