Czytelnia

Odwołać się należy do kolejnych pytań i kontrowersji, które powracają w debatach dotyczących tego czasu. Czy kompromis z PZPR był potrzebny? Czy nie lepiej było czekać na masowe wystąpienia, które zmuszą władze do kapitulacji? Można na to odpowiedzieć, że wystpienia i strajki lata 1988 r. były stosunkowo niewielkie. Można powoływać się na badania socjologów, także „naszych”, że spoeczeństwo jest podzielone: mniej więcej jedna czwarta sympatyzuje z „Solidarnością”, z władzami, około połowy nie wie, kto ma rację. Trzeba przypomnieć, że dominowało zmęczenie trwającym od wielu lat kryzysem, wielką inflacją, deficytem podstawowych towarów, dług wobec zagranicy sięgał 40 miliardów dolarów, a dekapitalizacja majątku trwałego zrujnowała blisko połowę maszyn, urządzeń i budynków w polskich fabrykach. Czy masowe wystąpienie było realne? I czy mogłoby być konstruktywne, służyć poprawie polskiego losu? Kompromis był jedyną rozsądną drogą prowadzącą do odbudowywania kraju. A był to kompromis zgodny z wartościami, obejmował uznanie praw obywatelskich, prawa do zrzeszania się, zapewniał wolność głosowania, powrót „Solidarności” do legalnego działania i zakończył się przejęciem przez nią władzy. Dał też stabilizację międzynarodową dla procesu reformowania kraju, a w krajach sąsiednich pobudził dążenia wolnościowe. Uznawanie tego za porażkę świadczy jedynie o zaślepieniu.

Tadeusz Mazowiecki jako jeden z przywódców ruchu „Solidarności”, a od września 1989 r. pierwszy niekomunistyczny premier rządu tworzącego zręby demokratycznego państwa, był jednym z głównych współtwórców tej drogi przemian i słusznie uznawany jest za jednego z ojców Trzeciej Rzeczypospolitej. Obszernie pisał na ten temat Aleksander Hall w wydanej niedawno książce Osobista historia III Rzeczypospolitej. Różne elementy determinujące jego postawę kształtowały się przez wiele lat, na niektóre starałem się tu zwrócić uwagę.

Często spotyka się obecnie rozumienie polityki jako przedłużenia wojny, rozgrywania konfliktu przez polaryzację i dążenie do całkowitego pokonania przeciwnika. W tym wyobrażeniu nie ma miejsca na obiektywizm, ważenie racji, poszukiwanie prawdy, tym bardziej na dialog, liczy się jedynie siła i skuteczność zadanego ciosu. Jest to barbarzyńskie wyobrażenie polityki i bardzo źle świadczy o tych, którzy je głoszą. Takie wyobrażenie polityki było i jest Mazowieckiemu całkowicie obce, stąd przez wyznawców tych tez nigdy nie będzie zrozumiany.

Chrześcijańska odpowiedzialność w polityce zakłada zgodność działania z wartościami chrześcijańskimi, a także dążenie do przełamywania barier, szukania tego, co wspólne, dbałości o los wspólnoty narodowej i państwowej. Konflikt i spór jest nieunikniony, ale nie znosi znaczenia słów, które przypomniał na progu polskich przemian, w czerwcu 1987 r. Jan Paweł II: „jeden drugiego brzemiona noście” oraz „nie może być walka silniejsza od solidarności. Nie może być program walki ponad programem solidarności.” Takim politykiem, otwartym na różne racje, szukającym rozwiązań służących jednoczeniu w oparciu o wartości zasadnicze, jest Tadeusz Mazowiecki.

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke — ur. 1956, historyk, prof. dr hab. Profesor w Instytucie Studiów Politycznych PAN i w Collegium Civitas. W 1981 r. pracował w redakcji „Tygodnika Solidarność”, od 1982 r. w redakcji WIĘZI jako redaktor działu historycznego, członek Rady Naukowej Laboratorium WIĘZI. W latach 1999—2006 członek Kolegium IPN, od 2011 członek Rady Instytutu Pamięci Narodowej. Autor licznych książek, m.in.: Opozycja polityczna w PRL 1945—1980; Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956—1989; Koło Posłów Znak w Sejmie PRL; Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi; PRL wobec Kościoła. Akta 1970—1978; Adam Ciołkosz. Portret polskiego socjalisty; Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności. Mieszka w Warszawie.