Czytelnia

Krzysztof Dorosz

Tajemnica dialogu

Stanisław Krajewski, Tajemnica Izraela a tajemnica Kościoła, Biblioteka WIĘZI, Warszawa 2007, s. 216.

„O dialogu można nieskończenie” — ta parafraza słów Juliana Tuwima pasuje jak ulał do dialogu chrześcijańsko-żydowskiego. Na małą skalę ten dialog stawiał pierwsze nieśmiałe kroki jeszcze w okresie międzywojennym XX wieku. Po wojnie natomiast i po Zagładzie, największym w historii wybuchu morderczego antysemityzmu, chrześcijańskie sumienie poczęło z niepokojem łączyć wielowiekową tradycję teologicznego antyjudaizmu z nienawiścią bliźniego, istotą narodowego socjalizmu. Tak narodził się nie tylko dialog między prześladowanymi w imię Jezusa Chrystusa i ich dawnymi prześladowcami, lecz także chrześcijański rachunek sumienia i — czasem mniej, czasem bardziej gruntowana — rewizja religijnego myślenia oraz teologicznych pojęć i nawyków. Od spotkania w Seelisbergu w roku 1947, poprzez watykańską deklarację Nostra aetate opublikowaną w 1965 r., aż po wizytę Jana Pawła II w rzymskiej synagodze w kwietniu 1986 świat chrześcijański — zarówno katolicki, jak i protestancki — przeżywa rewolucję swojego tradycyjnego nastawienia do Żydów. Oczywiście nie wszyscy chrześcijanie uczestniczą w tej rewolucji i nie wszyscy ją akceptują, lecz powoli coraz więcej osób widzi grzech w antysemityzmie, a Żydów nie traktuje już jako „bogobójców”, lecz jako „starszych braci w wierze”.

Niemniej do zrobienia pozostało jeszcze bardzo wiele, zwłaszcza w Polsce, która była największym skupiskiem Żydów przed wojną, gdzie istniał i niestety jeszcze istnieje antysemityzm i gdzie dokonało się urzeczywistnienie „ewangelii nienawiści” głoszonej i wprowadzanej w czyn przez pozbawionych sumienia i wiary szaleńców, pretendujących do statusu „nadludzi”. Od roku 1989 działa Polska Rada Chrześcijan i Żydów, która stanowi forum porozumienia i pojednania między wyznawcami obu religii i która podejmuje cały szereg inicjatyw zmierzających do przezwyciężania zastarzałych stereotypów i do pogłębienia międzyreligijnego i — zwyczajnie — międzyludzkiego dialogu. Jej żydowskim współprzewodniczącym jest od początku Stanisław Krajewski, który niedawno wydał książkę pod znamiennym tytułem Tajemnica Izraela a tajemnica Kościoła. Jest to zbiór tekstów wygłaszanych lub drukowanych w różnych okolicznościach związanych z dialogiem chrześcijańsko-żydowskim. Są tam więc przemówienia z okazji Dnia Judaizmu corocznie organizowanego przez Kościół katolicki w Polsce, są refleksje o dialogu chrześcijańsko-żydowskim na świecie i w Polsce, są rozważania o dialogu z perspektywy judaizmu.

Pisząc o watykańskiej deklaracji Nostra aetate, w eseju zaopatrzonym w podtytuł Świat i Polska po ponad czterdziestu latach, Krajewski przytacza swoją rozmowę z Józefem Lichtenem, ważnym żydowskim rozmówcą w Stolicy Apostolskiej, która miała miejsce blisko trzydzieści lat temu. — Co jeszcze jest do zrobienia? — zapytał Krajewski swojego rozmówcę — skoro Sobór dokonał już przełomu. — Wszystko — padła odpowiedź. Ta odpowiedź nie straciła nic na aktualności. O dialogu chrześcijańsko-żydowskim nie tylko mówić można nieskończenie, lecz sam dialog prowadzić w nieskończoność. Na załatwienie czy choćby omówienie czeka tysiące spraw: praktycznych, teologicznych, moralnych. I to nie tylko dlatego, że jedna i druga strona żyją oczekiwaniem rozwiązania bolesnych i trudnych problemów, lecz również dlatego, że dialog, mimo wzlotów i czasami upadków, już się toczy, że zatem wzajemnemu poznaniu obu partnerów nie powinno być końca. Lecz nie jest to dialog ani prosty, ani łatwy. Jedną trudność sprawia prastara antyżydowska tradycja chrześcijaństwa oraz spowodowane nią głębokie urazy Żydów, nieraz owocujące zaprawioną lękiem nienawiścią do wszystkiego co chrześcijańskie. Zupełnie innego rodzaju wyzwanie rzuca tajemnica kryjąca się w rozmowie ludzi, którzy wprawdzie wierzą w tego samego Boga, lecz zupełnie inaczej.