Czytelnia

Początek lat 80. to okres, kiedy w życie publiczne wchodzą młodzi Ukraińcy urodzeni po wojnie, znacznie odważniejsi i bardziej radykalni od swoich rodziców, co wynikało z poziomu wykształcenia i faktu, ze przesiedlenie nie było ich osobistym doświadczeniem. To studenckie środowisko w małym stopniu było zainteresowane działalnością w ramach UTSK. Zgodnie z duchem czasu chciało tworzyć własne, w pełni niezależne i samorządne organizacje. Takie były korzenie powołania 1 maja 1981 r. w Szczecinie Komitetu Założycielskiego Zrzeszenia Studentów Ukraińskich w Polsce. Statut Zrzeszenia został przygotowany przy pomocy prawników z Solidarności⁶, a w swojej deklaracji programowej inicjatorzy Komitetu tak formułowali swoje cele: Nasza potrzeba aktywnego i zorganizowanego działania wynikała w głównej mierze z faktu, iż do tej pory w społeczności, w której żyjemy, nie zdołano zlikwidować wzajemnych uprzedzeń i barier moralno-psychologicznych. Inicjując swoją działalność wykorzystujemy to, iż na młodzieży obydwu stron nie ciąży brzemię przeszłości. Zastawszy określoną sytuację w ukraińsko-polskich stosunkach, deklarujemy swą gotowość nawiązania szczerego i partnerskiego dialogu. Uważamy, że pełne zbliżenie nie może nastąpić bez dogłębnej, obustronnie rzetelnej konfrontacji faktów wspólnej przeszłości naszych narodów, bez względu na drażliwość i częsty tragizm ich wymowy⁷. Wprawdzie Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego odrzuciło wniosek o rejestrację organizacji, niemniej rektor Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Henryk Samsonowicz (który wcześniej wspierał w piśmie do ministra starania studentów o rejestrację ich organizacji) zezwolił w październiku 1981 r. na funkcjonowanie Zrzeszenia jako organizacji uczelnianej na Uniwersytecie Warszawskim. Z kolei 19 października 1981 r. Komitet Wykonawczy Rady Uczelnianej SZSP w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie powołał do życia Ukraińską Sekcję Kultury. Obie organizacje — choć prace nad ich powołaniem odegrały znaczącą rolę dla wykrystalizowania się środowiska młodej, gotowej do współpracy z Polakami, inteligencji ukraińskiej — nie odegrały większej roli, bowiem już wkrótce ich istnienie zostało bezpowrotnie przerwane poprzez wprowadzenie stanu wojennego⁸.