Czytelnia

Polacy - Ukraińcy

Grzegorz Motyka

Ukraińska myśl narodowa

Tomasz Stryjek, „Ukraińska idea narodowa okresu międzywojennego. Analiza wybranych koncepcji”, Wydawnictwo Funna, Wrocław 2000, ss. 450.

Choć w Polsce ukazuje się wiele różnego rodzaju pozycji dotyczących historii Ukrainy, to jednak znakomita większość z nich jest poświęcona powikłanym stosunkom polsko-ukraińskim, głównie w latach 1918-1919 i 1939-1947. Z tym większym więc zainteresowaniem należy powitać książkę Tomasza Stryjka „Ukraińska idea narodowa okresu międzywojennego. Analiza wybranych koncepcji” wydaną w serii Monografii Fundacji Na Rzecz Nauki Polskiej. Jest to skrócona wersja rozprawy doktorskiej, którą autor obronił w 1998 r. w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

Celem rozprawy jest ukazanie sposobów myślenia o narodzie dających się zauważyć w ukraińskim życiu społecznym okresu międzywojennego. Dążąc do wydobycia jak największej różnorodności poglądów Tomasz Stryjek poddał analizie prace pięciu ideologów reprezentujących różne kierunki politycznego myślenia. Wśród wybranych postaci znaleźli się: Wiaczesław Łypynskyj (konserwatyzm), Dmytro Doncow (integralny nacjonalizm), Olgierd Boczkowśkyj (przedstawiciel nurtu „narodowo-państwowego”), Mykyta Szapował (nurt narodnicko-eserowski) i Mykoła Skrypnyk (komunizm). Towarzystwo to zaiste różnorodne. Wszyscy oni toczyli między sobą zaciętą walkę polityczną starając się wykazać jedyną słuszność własnych poglądów. Jak pisze autor: „Łypynśkyj posądzał Doncowa o plagiat własnych idei, ten z kolei uczynił z niego, a także z Boczkowśkiego i Szapowała, symboliczne postacie ukraińskiej narodowej słabości i niemocy. Szapował potępiał (...) wszystkich pozostałych, określał ich koncepcje albo jako przejaw klasowego egoizmu, albo po prostu jako bełkot intelektualny. Dla wszystkich bohaterem negatywnym był Skrypnyk” (s. 398).

Praca składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów i zakończenia. W rozdziale pierwszym przedstawiono „bliższe i dalsze konteksty ukraińskiej myśli o narodzie”. Pięć następnych rozdziałów kolejno omawia postacie i poglądy wybranych ukraińskich intelektualistów. Mają one charakter monograficzny i — jak zauważa autor „przy nieznacznych zmianach mogłyby stanowić odrębne opracowania” (s. 34).

Niewątpliwie najwięcej zainteresowania i — niewykluczone — także emocji wywoła rozdział poświęcony ideologii Dmytro Doncowa. W ostatnim czasie Doncow stał się bowiem ulubionym tematem różnych publicystycznych wypowiedzi. Przyrównywano jego poglądy do idei Rosenberga i Hitlera, przy czym twierdzenia nazistów uznawano przy nim za „kaszkę z mleczkiem”. Tomasz Stryjek pozwala spokojnie spojrzeć na prace Doncowa. Przyznaje, iż starał się on uzasadnić przekonanie „że naród jest wartością najwyższą i jako taki domaga się zbiorowego bezalternatywnego zaangażowania” (s.111). Zdaniem Doncowa narody charakteryzują się pędem „do ekspansji i podboju”, przy czym od tej cechy nie mogą się uchylić, gdyż warunkuje ona ich „rozwój lub przetrwanie” (s. 136). Podkreślał rolę „inicjatywnej („wiodącej”, „aktywnej”) mniejszości” (s.136), która umiałaby narzucić członkom własnego narodu wolę walki. Członkowie takiej „elity” „musieli umieć zachować się jak «tyrani i bohaterowie», wziąć na siebie ciężar odpowiedzialności za stosowanie zbiorowych środków przymusu” (s.142). W ten sposób zdaniem Stryjka naród w koncepcji Doncowa „okazywał się być polem realizacji psychicznej wybitnych jednostek” (s. 159). Stryjek pokazuje również dystans Doncowa wobec demokracji oraz jego fascynację faszyzmem i samym Hitlerem, który był dla niego „symboliczną postacią”, „przedstawicielem kategorii zwiastunów przełomu historycznego tej miary co Chrystus, Szewczenko czy Joanna d’Arc” (s.147). Autor nie pomija antysemickich wypowiedzi Doncowa (patrz s. 139, 149). Pokrótce omawia też jego dość mętne koncepcje rasowe (s. 154-156).

1 2 3 następna strona

Polacy - Ukraińcy

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?