Czytelnia

Opisaną przeze mnie wcześniej konsekwentną, „czystą” niewiarę też można potraktować jako swego rodzaju „pakiet”. Być może dawniej — aby być uznanym za niewierzącego — należało nie wierzyć w Boga w jakiejkolwiek postaci — w duchy, duszę, życie pozagrobowe, amulety czy horoskopy (choć to, na ile w przeszłości zestaw tych przekonań funkcjonował jako twardy „pakiet”, jest sprawą otwartą). Dziś, pod wpływem procesów pluralizacji i prywatyzacji, ten „pakiet” po części uległ rozbiciu. Tak bym tłumaczył — paradoksalne, zdawałoby się — przypadki niewierzących, którym niewiara w Boga nie przeszkadza wierzyć na przykład w życie po śmierci.

Wartości

Gdy pytamy, w co wierzą polscy niewierzący, warto się również przyjrzeć, choćby pobieżnie, wyznawanym przez nich systemom wartości. W mojej ankiecie zadałem respondentom pytanie o najważniejsze w ich życiu wartości (mogli wybrać maksymalnie trzy). Poniżej w tabeli przedstawiam wyniki, wraz z porównaniem z wynikami badań CBOS z 2005 roku dla próby ogólnopolskiej²⁰, przy czym w związku z tym, że od dwudziestu lat w badaniach CBOS około 95% Polaków deklaruje się jako katolicy, de facto próbę ogólnopolską traktować można jako próbę osób wierzących.

Na powyższe zestawienie warto spojrzeć zarówno pod kątem podobieństw, jak i różnic. Jeśli skupić się na podobieństwach, mocno rzuca się w oczy stosunek do szczęścia rodzinnego (pierwsza pozycja w próbie niewierzących i pierwsza w próbie ogólnopolskiej) oraz zachowania dobrego zdrowia (trzecia pozycja u niewierzących i druga w próbie ogólnopolskiej). Trzeba jednak dodać, że statystyczny Polak wybierał te opcje dwukrotnie częściej niż statystyczny Polski niewierzący. Obie kategorie społeczne cenią sobie uczciwe życie (przy podobnej częstotliwości wyborów), spokój (podobna częstotliwość wyborów), wykształcenie i dobrobyt. Obie kategorie podobnie nie cenią sobie wysoko sławy. Na tym kończą się podobieństwa.

Jeśli chodzi o różnice, uwagę zwraca przede wszystkim niezwykle wysoka pozycja wolności głoszenia własnych poglądów w hierarchii wartości niewierzących. Usytuowała się ona na drugim miejscu, a jako jedną z najważniejszych w życiu wartości wskazał ją co trzeci niewierzący respondent. To istotny kontrast w porównaniu z hierarchią wartości statystycznego Polaka, gdzie zajęła miejsce dwunaste, a wybierał ją co trzydziesty respondent. Interpretuję to jako sygnał, że być może tej wolności polskim niewierzącym brakuje²¹. Nadspodziewanie wysoko cenią sobie polscy niewierzący wartość grona przyjaciół (czwarte miejsce), przynajmniej w porównaniu z próbą ogólnopolską (prawie pięciokrotnie częściej wybierana). Uderza też kontrast, jeśli chodzi o subiektywną ocenę ważności kontaktu z kulturą czy życia pełnego przygód i wrażeń²². Na pewno nie jest jednak zaskoczeniem zdecydowanie ostatnia pozycja wiary religijnej w hierarchii wartości niewierzących.