Czytelnia
Tadeusz Szawiel, Wiara i Kościół w Europie, WIĘŹ 2003 nr 5.
Drugi ogólniejszy wniosek dotyczy skutków transformacji politycznej i ekonomicznej w krajach postkomunistycznych. Można powiedzieć, że te dwa rodzaje głębokich zmian praktycznie nie miały wpływu na poziom religijności, a jeżeli już to pozytywny – znowu z wyjątkiem Niemiec Wschodnich. Rewolucyjne zmiany w krajach postkomunistycznych w latach 1989-91 okazały się zatem raczej szansą dla religii. Są to ważne ustalenia, bo jeżeli zachodzące po 1989 roku zmiany określimy mianem przyspieszonej modernizacji (a nawet postmodernizacji), to musimy dostrzec, że procesy te nie prowadzą do spadku religijności i odchodzenia od Kościołów. Potwierdza to raz jeszcze, że nie istnieje żaden prosty związek między różnymi procesami rozwoju i zmian a laicyzacją. Socjologowie religii coraz częściej podkreślają, że droga, jaką pod tym względem przeszła (począwszy od Rewolucji Francuskiej) Europa Zachodnia, jest szczególna, że nie stanowi ona reguły, a raczej wyjątek i że nie wyznacza ona przyszłości religii w innych krajach.
Co mówią o religijności Europejczyków różnice między młodym (do 29 lat) a starszym (30 i więcej lat) pokoleniem? We wszystkich krajach – z wyjątkiem Ukrainy, gdzie młode pokolenie w 1999 roku nieco częściej określało się jako religijne niż starsi – ludzie młodzi określają się rzadziej jako religijni. Pozostaje to w zgodzie z naszą wiedzą o wewnątrzpokoleniowej dynamice stosunku do wiary religijnej: młodzi byli zawsze mniej religijni. Ale w kilku przypadkach bardzo duży dystans między poziomem religijności obu grup pozwala sformułować wnioski co do przyszłości. W Grecji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Niemczech Zachodnich dystans między obu pokoleniami jest tak duży, że być może będzie to oznaczać pewien spadek religijnych tożsamości w tych krajach w przyszłości. Podobnie, z niewielkim spadkiem trzeba się być może liczyć na Węgrzech i w Czechach.
Kościoły pełne, kościoły opustoszałe
Jedną z miar związku z Kościołami jest częstość praktyk religijnych. Ogólnie można powiedzieć, że im częstsze uczestnictwo we mszach i nabożeństwach tym bliższy związek z Kościołem instytucjonalnym. W tabeli 2 zamieszczone są dane o częstości praktyk religijnych Europejczyków w 1990 i 1999 roku.
Tabela 2. W jakim stopniu są związani z Kościołami?
1990 | 1999 | |||||||
praktykuje co najmniej raz | praktykuje co najmniej raz | |||||||
w tygodniu | w miesiącu | tylko święta | nigdy | w tygodniu | w miesiącu | tylko święta | nigdy | |
Francja | 10 | 7 | 24 | 59 | 8 | 5 | 27 | 60 |
Wlk. Brytania | 13 | 10 | 21 | 56 | 14 | 4 | 25 | 56 |
Niemcy Zach. | 19 | 15 | 25 | 41 | 16 | 19 | 44 | 22 |
Niemcy Wsch. | 9 | 8 | 24 | 60 | 6 | 7 | 31 | 57 |
Holandia | 21 | 10 | 22 | 48 | 14 | 11 | 28 | 46 |
Austria | 25 | 19 | 24 | 33 | 23 | 20 | 41 | 17 |
Hiszpania | 33 | 10 | 18 | 37 | 26 | 10 | 33 | 32 |
Włochy | 41 | 13 | 28 | 19 | 40 | 13 | 32 | 14 |
Irlandia | 81 | 7 | 8 | 5 | 57 | 11 | 23 | 10 |
Polska | 65 | 18 | 9 | 8 | 59 | 19 | 17 | 5 |
Słowacja | 33 | 9 | 21 | 37 | 41 | 9 | 27 | 23 |
Czechy | 9 | 4 | 23 | 65 | 7 | 5 | 31 | 58 |
Węgry | 14 | 10 | 28 | 49 | 10 | 7 | 40 | 43 |
Rosja | 3 | 6 | 41 | 50 | ||||
Ukraina | 9 | 8 | 53 | 30 | ||||
Rumunia | 25 | 22 | 46 | 7 | ||||
Grecja | 22 | 21 | 54 | 3 |