Czytelnia

Tabela 3.

Europejczycy i pod tym względem są bardzo zróżnicowani, a wzór tych różnic jest bardzo podobny do wzoru różnic w religijności i praktykach religijnych. Spośród krajów katolickich Polacy, Irlandczycy i Włosi bardzo często zwracają się do Boga w swoim życiu. Podobnie Rumuni i Grecy, spośród z krajów prawosławnych. Najrzadziej odwołują się do Boga Niemcy (ze wschodu), Francuzi i Czesi, którzy z kolei w całej Europie są najmniej religijni i najrzadziej praktykują.

Gdy wprost pytamy o to, jak ważny jest Bóg dla danej osoby (na skali: 1 – w ogóle nieważny, 10 – bardzo ważny), sytuacja jest identyczna: dla Niemców (wschód), Czechów i Francuzów średnie wartości są najniższe, a dla Polaków, Irlandczyków i Włochów najwyższe; bardzo wysokie są również dla krajów prawosławnych, Rumunii i Grecji. Gdy porównamy lata 1990 i 1999, to zmiany w ocenie ważności Boga w życiu są niewielkie, z trzema wyjątkami. W Niemczech Wschodnich i Czechach obserwujemy w tym okresie pewien spadek, natomiast spektakularny wzrost odnotowujemy na Słowacji (o 2,24 punktu!).

Co z “chrześcijańskim Zachodem”?

Europa – Zachód i Wschód – jest chrześcijańska w sensie tradycji i kultury, które bardziej określają Europejczyków niż są oni tego świadomi. To bardzo ważna i często niedoceniana okoliczność. Nie jest to bowiem tradycja zamknięta w archiwach i muzeach, stanowi ona nadal punkt wyjścia i problem.³ Ale znaczenie religii i Kościołów w krajach europejskich jest bardzo zróżnicowane. Od czasu Rewolucji Francuskiej każdy kraj podąża swoją ścieżką. Rezultat jest taki, że mieszkańcy jednych krajów są religijni (jak Włosi), innych w zasadzie niereligijni (jak Francuzi).

Nie wydaje się, by można było mówić o jakichś wspólnych, kierunkowych trendach dla krajów europejskich. Każdy wykształcił sobie właściwy stosunek do religii i formę religijności, która w zasadzie trwa co najmniej w okresie ostatnich dwóch dziesięcioleci. Nie widać też, by globalne procesy, np. członkostwo w Unii Europejskiej, miały jakiś kierunkowy wpływ na religijność. Francja i Włochy różniły się w poziomie religijności i nadal się różnią, mimo że oba kraje są członkami Unii.

Podobnie upadek komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej nie przyniósł żadnych jednorodnych konsekwencji. Upadek komunizmu, transformacja polityczna i gospodarcza okazały się raczej szansą dla Kościołów, szczególnie prawosławnych. W Rosji, na Ukrainie, Białorusi, Rumunii wiara i Kościoły odzyskują utracone niegdyś pole. Ale nie wszędzie – na Słowacji religijność po 1989 roku umacnia się spektakularnie, ale w Czechach raczej słabnie, słabnie także w Niemczech Wschodnich.